Chiến tranh biên giới Việt–Trung 1979 – Wikipedia tiếng Việt

Bài này viết về Chiến tranh biên giới Nước Ta – Trung Quốc năm 1979. Đối với Chiến tranh Đông Dương, xem Chiến tranh Đông Dương ( xu thế )

Chiến tranh biên giới 1979, hay thường được gọi là Chiến tranh biên giới Việt – Trung năm 1979, là một cuộc chiến ngắn nhưng khốc liệt giữa Trung Quốc và Việt Nam, diễn ra vào ngày 17 tháng 2 năm 1979 khi Trung Quốc đưa quân tấn công Việt Nam trên toàn tuyến biên giới giữa 2 nước.[9]

Chiến tranh biên giới Việt – Trung bắt nguồn từ quan hệ stress lê dài giữa hai vương quốc, diễn ra trong khoảng chừng một tháng với thiệt hại về người và gia tài cho cả hai phía .

Cuộc chiến kết thúc khi Trung Quốc tuyên bố hoàn thành việc rút quân vào ngày 16 tháng 3 năm 1979 sau khi Chủ tịch Tôn Đức Thắng bên phía Việt Nam kí lệnh Tổng động viên toàn dân và Trung Quốc đã đánh chiếm các thị xã Lạng Sơn, Lào Cai, Cao Bằng và một số thị trấn vùng biên. Sau đó cả Trung Quốc và Việt Nam đều tuyên bố đã chiến thắng.

Mặc dù chịu thiệt hại lớn và thất bại trong việc buộc Nước Ta phải rút quân khỏi Campuchia nhưng Trung Quốc đã chứng tỏ được rằng đối thủ cạnh tranh Liên Xô sẽ không trực tiếp tham chiến để bảo vệ liên minh Nước Ta của mình. [ 10 ] [ 11 ] Cuộc chiến cũng để lại hậu quả vĩnh viễn so với nền kinh tế tài chính Nước Ta và stress trong quan hệ giữa hai nước. Xung đột vũ trang tại biên giới giữa hai nước vẫn còn tiếp nối thêm hơn mười năm nữa. Tới năm 1991, sau khi Liên Xô tan rã, Quan hệ ngoại giao Việt – Trung mới chính thức được thông thường hóa .

Tên gọi

Cuộc chiến được phía Việt Nam gọi là Chiến tranh bảo vệ biên giới phía bắc, 1979 hay Cuộc chiến chống bè lũ bành trướng phương Bắc. Phía Trung Quốc gọi là Chiến tranh đánh trả tự vệ trước Việt Nam (对越自卫还击战 Đối Việt tự vệ hoàn kích chiến, trên nghĩa rộng là chỉ xung đột biên giới Việt – Trung trong gần mười năm từ năm 1979 đến năm 1989) bởi vì cho đến bây giờ Trung Quốc vẫn cho rằng họ chỉ chống trả cuộc tấn công của Việt Nam.[12]

Nhiều nhà nghiên cứu coi cuộc chiến này là một phần của Chiến tranh Đông Dương lần 3.[13]

Bối cảnh

Quan hệ Nước Ta – Trung Quốc – Liên Xô

Tuy nhận được sự trợ giúp rất lớn của Trung Quốc trong cuộc chiến tranh Đông Dương và Chiến tranh Nước Ta, những rạn nứt trong quan hệ ngoại giao giữa Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Trung Quốc đã mở màn biểu lộ từ năm 1968. Nước Ta nhất định cùng lúc giữ mối quan hệ nồng ấm với cả Moskva lẫn Bắc Kinh trong khi xích míc giữa Liên Xô và Trung Quốc đã lên cao. Bất đồng quan điểm giữa Nước Ta và Trung Quốc về phương pháp thực thi đại chiến với Hoa Kỳ tại miền Nam Nước Ta trở nên rõ ràng. Trung Quốc muốn Nước Ta chỉ liên tục cuộc chiến tranh du kích có số lượng giới hạn chống Hoa Kỳ, trong khi Nước Ta muốn triển khai cuộc chiến tranh quy mô để thống nhất quốc gia. [ 14 ] Và hơn thế nữa, Nước Ta muốn trực tiếp đàm phán với Hoa Kỳ, không cần trải qua một nước nào làm trung gian. [ 15 ] Sau sự kiện Tết Mậu Thân, Nước Ta khởi đầu đàm phán trực tiếp với Hoa Kỳ, trong khi đó Trung Quốc phản đối. [ 14 ]

Năm 1972, chuyến thăm của Tổng thống Mỹ Nixon tới Bắc Kinh và thỏa thuận giữa Mỹ và Trung Quốc được Việt Nam Dân chủ Cộng hòa xem là một sự phản bội.[16] Từ năm 1973, ban lãnh đạo Trung Quốc đã có chỉ thị: “Bề ngoài ta đối xử tốt với họ (Việt Nam) như đối xử với đồng chí mình, nhưng trên tinh thần phải chuẩn bị họ sẽ trở thành kẻ thù của chúng ta”. Năm 1974, Trung Quốc cho quân đánh chiếm quần đảo Hoàng Sa (đang được Việt Nam Cộng hòa quản lí) trong sự làm ngơ của Hoa Kỳ.

Năm 1975, trong chuyến thăm Bắc Kinh, Tổng Bí thư Đảng Lao động Việt Nam Lê Duẩn nêu ra vấn đề Hoàng Sa, phản ứng không nhượng bộ của Trung Quốc làm nhà lãnh đạo Việt Nam khó chịu.[17] Lê Duẩn thẳng thừng từ chối việc đưa Việt Nam Dân chủ Cộng hòa vào liên minh chống Liên Xô của Trung Quốc, ông cũng phủ nhận quan niệm của Trung Quốc rằng “chủ nghĩa bành trướng của Liên Xô là mối đe dọa đối với các nước cộng sản châu Á”. Ông rút ngắn thời gian thăm Trung Quốc và rời nước này mà không tổ chức tiệc đáp lễ Trung Quốc theo truyền thống ngoại giao, cũng không ký thỏa thuận chung, không đưa ra bất cứ một phát biểu hoặc thông cáo nào về cuộc viếng thăm.[18] Cũng trong chuyến thăm này, Trung Quốc thông báo rằng sẽ không giữ mức viện trợ như đã hứa năm 1973.[19] Bắc Kinh bắt đầu nói về một Việt Nam “hắc tâm”, “vô ơn”, “ngạo ngược”.[16] Viện trợ của Trung Quốc sau đó giảm mạnh và đến năm 1978 thì cắt toàn bộ. Điều kiện đầu tiên Trung Quốc đặt ra cho Việt Nam để nối lại viện trợ là phải từ chối tất cả các khoản viện trợ của Liên Xô.[20]

Khi Nước Ta ngày càng có quan hệ ngặt nghèo hơn với Liên Xô thì Trung Quốc thấy mình bị rình rập đe dọa từ hai phía. Đồng thời, Nước Ta cũng đang nỗ lực thiết kế xây dựng mối quan hệ đặc biệt quan trọng ngặt nghèo giữa 3 nước Đông Dương mà trong đó Nước Ta giữ vị thế đứng đầu. Cùng với thực tiễn rằng nước Nước Ta thống nhất đã trở thành một sức mạnh quan trọng trong vùng, làm giảm ảnh hưởng tác động của Trung Quốc tại khu vực Khu vực Đông Nam Á. Những điều này làm cho Trung Quốc quan ngại về một ” tiểu bá quyền ” Nước Ta, [ 21 ] cộng với việc bị Liên Xô vây hãm từ phía bắc. Như vậy, nước Campuchia chống Nước Ta đã trở thành một liên minh quan trọng so với Trung Quốc .
Nam Quan, hay Hữu Nghị Quan năm 2007, cửa ải nằm tại biên giới Việt Nam – Trung Quốc.

Ngày 1 tháng 11 năm 1977, tờ Nhân dân Nhật báo, cơ quan ngôn luận của Đảng Cộng sản Trung Quốc, trong một bài xã luận đã gọi Liên Xô như một kẻ thù nguy hiểm nhất của Trung Quốc, đồng thời coi Mỹ như là một đồng minh.[22] Ngày 30 tháng 7 năm 1977, Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Hoàng Hoa (chính trị gia) phát biểu: “Chúng tôi ủng hộ lập trường chống đế quốc xét lại Liên Xô của Campuchia… và sẽ không thể ngồi nhìn bất cứ sự can thiệp nào đối với chủ quyền Campuchia hoặc thèm khát lãnh thổ nào bởi đế quốc xã hội. Chúng tôi sẽ ủng hộ Campuchia trong cuộc đấu tranh và có các hành động nhằm bảo vệ lãnh thổ, chủ quyền quốc gia Campuchia bằng mọi sự giúp đỡ có thể”.[18]

Trung Quốc đòi quân đội Liên Xô phải trọn vẹn triệt thoái khỏi Mông Cổ, đồng thời giảm số lượng những lực lượng vũ trang trên suốt tuyến biên giới Trung – Xô. Sau đó, vào đầu tháng 4 năm 1978, Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Liên Xô Leonid Brezhnev khi đến thăm Siberia và Hạm đội Thái Bình Dương, công bố rằng sẽ tiến hành trên tuyến biên giới những mạng lưới hệ thống vũ khí mới, ngoài những mạng lưới hệ thống vũ khí trang bị tân tiến đã có sẵn trên biên giới Trung – Xô. Ngày 12 tháng 4 năm 1978, cơ quan chính phủ Mông Cổ cũng công khai minh bạch bác bỏ nhu yếu của Trung Quốc, công bố rằng lực lượng quân đội Liên Xô được tăng cường và tiến hành dọc biên giới Mông Cổ – Trung Quốc là theo nhu yếu của Mông Cổ nhằm mục đích đáp trả việc tăng cường lực lượng Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc trên biên giới. Ngày 26 tháng 4 năm 1978 Bộ Ngoại giao Trung Quốc nhu yếu bổ trợ thêm vào điều kiện kèm theo công nhận sự sống sót những yếu tố tranh chấp khu vực trên biên giới Trung – Xô. [ 22 ]

Với lý do cần kinh phí để hỗ trợ Hoa kiều hồi hương, tháng 5 năm 1978, lần đầu tiên Trung Quốc tuyên bố cắt một phần viện trợ (72 trong số 111 công trình viện trợ) không hoàn lại đã ký cho Việt Nam và rút bớt chuyên gia về nước.[18][23] Ngày 29 tháng 6 năm 1978, Việt Nam gia nhập Hội đồng Tương trợ Kinh tế.[22] Tháng 7, Trung Quốc tuyên bố cắt hết viện trợ và rút hết chuyên gia đang làm việc tại Việt Nam về nước.[23] Ngày 3 tháng 11 năm 1978, Việt Nam ký Hiệp ước hữu nghị và hợp tác giữa Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam và Liên bang Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Xô Viết. Ngoài các điều khoản về hợp tác thương mại và văn hóa, hiệp ước còn có những thỏa thuận về quốc phòng như một hiệp ước về “phòng thủ chung” có nghĩa là “tham khảo ý kiến ​​chung và hành động hiệu quả để đảm bảo an ninh quốc phòng của cả hai nước”.[22] Ngày 22 tháng 12 năm 1978, Trung Quốc ngừng tuyến xe lửa liên vận tới Việt Nam.[18] Đầu tháng 1 năm 1979, đường bay Bắc Kinh – Hà Nội cũng bị cắt.[23]

Theo những nguồn tin chính thức của Mỹ vào tháng 8 năm 1978, Nước Ta có 4.000 cố vấn và chuyên viên Liên Xô và đến giữa năm 1979 số lượng đã tăng lên đến 5 000 – 8 000. Tháng 9 năm 1978, Liên Xô mở màn cung ứng vũ khí mới ( máy bay, tên lửa phòng không, xe tăng và vũ khí, đạn dược, cơ sở vật chất Giao hàng cuộc chiến tranh ) cho Việt Nam bằng đường hàng không và đường thủy. [ 22 ]Liên Xô cũng tăng cường áp lực đè nén lên Trung Quốc với mục tiêu đạt được sự lê dài Hiệp định Xô – Trung có số lượng giới hạn 30 năm về quan hệ Liên minh, Hợp tác hữu nghị và giúp sức lẫn nhau, được ký vào ngày 14 tháng 2 năm 1950 ( hết hạn vào ngày 15 tháng 2 năm 1979 ). [ 22 ] Ngày 16 tháng 2 năm 1979, Đặng Tiểu Bình công bố năng lực một cuộc cuộc chiến tranh tổng lực chống Liên Xô. Dọc tuyến biên giới Xô – Trung đã tập trung chuyên sâu khoảng chừng 1,5 triệu Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc trên tổng số quân thường trực chiến đấu là 3,6 triệu người, phía Liên Xô đã tiến hành hơn 40 sư đoàn Hồng quân. [ 22 ]Tháng 5 năm 1979, trên biên giới Liên Xô – Trung Quốc xảy ra một xung đột quân sự chiến lược nghiêm trọng có sự tham gia của cả máy bay trực thăng chiến đấu. Cũng trong tháng 5 năm 1979, những tàu chiến Liên Xô mở màn đi vào hải phận Cam Ranh. Ít lâu sau, những máy bay của Hạm đội Thái Bình Dương ( Liên Xô ) mở màn hạ cánh xuống Cam Ranh. [ 22 ]Ngoài ra, theo một số ít nhà nghiên cứu quân sự chiến lược Tây phương, về mặt kế hoạch, Trung Quốc thử nghiệm một cuộc cuộc chiến tranh biên giới có số lượng giới hạn với Nước Ta để thăm dò năng lực tương hỗ của Liên Xô, sau khi Nước Ta gia nhập Hội đồng Tương trợ Kinh tế ( SEV ) và ký Hiệp ước hữu nghị và hợp tác với Liên Xô ( 1978 ) có giá trị trong 25 năm, trong đó có pháp luật về tương hỗ quân sự chiến lược. Nếu thỏa ước này được tuân thủ khắt khe, theo nhận định và đánh giá của Quân ủy Trung ương Trung Quốc, thì nó sẽ là tai hại quốc phòng lớn vì đặt Trung Quốc vào tình thế lưỡng đầu thọ địch khi xảy ra cuộc chiến tranh với Nước Ta hoặc Liên Xô. [ 24 ]Về phía Liên Xô, rủi ro tiềm ẩn bị cô lập về ngoại giao sau khi quan hệ Trung Quốc – Hoa Kỳ trở nên nồng ấm khiến Moskva buộc phải tìm cách tăng cường quan hệ so với Nước Ta. Viện trợ kinh tế tài chính của Liên Xô cho Nước Ta tăng đều từ năm 1975 đến 1979 từ 450 triệu lên 1,1 tỷ USD, viện trợ quân sự chiến lược cũng tăng mạnh do sự kiện xung đột Nước Ta – Campuchia ( từ 125 triệu USD năm 1977 lên 600 triệu năm 1978 và 890 triệu USD năm 1979 ). [ 25 ]

Quan hệ Nước Ta – Campuchia – Trung Quốc

Năm 1975, sau khi lên nắm quyền, Khmer Đỏ bác bỏ đề nghị đàm phán xây dựng mối quan hệ đặc biệt từ phía Việt Nam do lo ngại Việt Nam âm mưu áp đảo Campuchia và lôi kéo Campuchia vào Liên bang Đông Dương. Khmer Đỏ tìm đến Trung Quốc để có được sự hậu thuẫn của nước này dù rằng Trung Quốc từng ủng hộ Hoàng thân Norodom Sihanouk chống lại Khmer Đỏ suốt những năm 1960 và không nhiệt tình ủng hộ họ chống Lon Nol. Trung Quốc đồng ý ủng hộ Khmer Đỏ, nhưng tuyên bố rằng chính phủ mới sẽ được dẫn dắt bởi Sihanouk. Trung Quốc ủng hộ Khmer Đỏ do nước này cần một đồng minh tại Đông Nam Á để thay thế cho Việt Nam trong lúc quan hệ Việt – Trung ngày càng xấu đi, đồng thời Trung Quốc cho rằng Việt Nam sẽ bành trướng ở Đông Dương nên cần phải ngăn chặn “nguy cơ bá quyền của Việt Nam”. Theo một điện tín từ Đại sứ quán Mỹ ở Malaysia gửi Bộ Ngoại giao Mỹ vào ngày 27 tháng 4 năm 1978, sau một cuộc họp với một thành viên của chính phủ Thụy Điển vừa đến thăm Trung Quốc, “Ngoại trưởng Trung Quốc Hoàng Hoa lưu ý rằng khi người Việt đã đánh bại Mỹ và thu được số lượng lớn vũ khí của Mỹ, họ đã trở nên ‘tự cao tự đại’ và họ đã ấp ủ từ lâu những kế hoạch cho một Liên bang Đông Dương”. Ngược lại Khmer Đỏ tuyên bố “kiên quyết và dứt khoát phản đối các thế lực bên ngoài có hành động can thiệp dưới mọi hình thức vào những vấn đề nội bộ của Campuchia“. Đại sứ quán Trung Quốc ở Phnom Penh mở cửa trở lại. Khmer Đỏ nhận được viện trợ của Trung Quốc, đổi lại họ sẽ ủng hộ tư tưởng “Ba Thế giới” của Trung Quốc và hậu thuẫn Bắc Kinh chống lại Liên Xô. Tuy nhiên Khmer Đỏ luôn nghi ngờ Trung Quốc vì sợ nước này sẽ biến Campuchia thành vệ tinh của Trung Quốc.[26][27]

Ngay từ khi mới giành được chính quyền sở tại, Khmer Đỏ đã gây hấn với những nước láng giềng là Nước Ta và Thailand. [ 28 ] Khmer Đỏ muốn lấy lại những chủ quyền lãnh thổ thuộc đế quốc Khmer cũ đã bị những vương quốc láng giềng như Vương Quốc của nụ cười, Nước Ta chiếm từ thế kỷ XVIII trở về trước. Hành động này bắt nguồn từ chủ nghĩa dân tộc bản địa, đã được khơi dậy từ thời Pháp thuộc, từng được cả Sihanouk và Lon Nol ủng hộ. Sihanouk, Lon Nol và sau này là Pol Pot đều xem những nước lân cận là quân địch truyền kiếp vì đã hủy hoại đế quốc Khmer, lấn chiếm đất đai của Campuchia. Các cuộc xung đột lẻ tẻ trên biên giới Đất nước xinh đẹp Thái Lan và Campuchia diễn ra do tranh chấp những vùng chủ quyền lãnh thổ nhỏ dọc biên giới tại những tỉnh Trat, Aranyaprathet-Poipet [ 29 ] và Surin, khởi đầu từ tháng 4 năm 1975 và ngày càng tăng mạnh trong tháng 11. Ngoài tranh chấp biên giới, cuộc xung đột còn có nguồn gốc do những lực lượng Khmer Serei chống Khmer Đỏ đã sử dụng chủ quyền lãnh thổ Thái làm địa thế căn cứ xuất phát để tiến công Khmer Đỏ. [ 30 ] Đáp lại, Khmer Đỏ cũng tương hỗ những người cộng sản Vương Quốc của nụ cười thiết lập ” Angka Siam ” chống đối chính quyền sở tại Vương Quốc của nụ cười, và huấn luyện và đào tạo lực lượng này từ những tỉnh Sisaket, Buriram và Surin trên biên giới Thái. [ 28 ]Quan hệ Nước Ta – Campuchia ngày càng đi xuống, bộc lộ ngay từ tháng 5 năm 1975 khi Khmer Đỏ cho quân đánh chiếm những hòn đảo Phú Quốc và Thổ Chu và bắt đi hàng trăm dân thường, lên cao trào vào những năm 1977 – 1978 khi Khmer Đỏ nhiều lần đánh sâu vào chủ quyền lãnh thổ Nước Ta, tàn sát hàng chục nghìn dân thường. Trong suốt thời hạn đó và cả về sau, Trung Quốc luôn là nước viện trợ đắc lực cho Khmer Đỏ về vũ khí, khí tài cũng như cố vấn quân sự chiến lược. nhà nước Nước Ta nhiều lần đề xuất Trung Quốc giúp sức dàn xếp quan hệ giữa Nước Ta và Campuchia, tuy nhiên Trung Quốc tĩnh mịch. [ 18 ] Bên cạnh những nỗ lực ngoại giao không thành nhằm mục đích xoa dịu căng thẳng mệt mỏi với Trung Quốc và Campuchia, [ 31 ] Nước Ta tin rằng Trung Quốc đang sử dụng Campuchia để tiến công Nước Ta. [ 21 ]Tuyên bố chủ quyền lãnh thổ của nước Nước Ta thống nhất năm 1975 so với những quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa ; cách ứng xử của Nước Ta so với người Việt gốc Hoa ; và nỗ lực của Nước Ta trong việc thiết kế xây dựng quan hệ ngặt nghèo giữa ba nước Đông Dương được Bắc Kinh xem là nỗ lực nhằm mục đích thống trị Đông Dương và là ví dụ về sự hỗn xược của Nước Ta. [ 32 ] Từ tháng 8 năm 1975, Trung Quốc khởi đầu giảm mạnh viện trợ kinh tế tài chính cho Nước Ta, và cắt trọn vẹn vào tháng 6 năm 1978. [ 33 ]Cũng năm 1975, Trung Quốc cho Campuchia vay không lấy lãi 1 tỷ USD và ký kết một hiệp ước quân sự chiến lược bí hiểm với chính quyền sở tại Khmer Đỏ vào tháng 2 năm 1976. Tháng 2 năm 1976, trong dịp Vương Thượng Vĩnh, Phó Tổng Tham mưu trưởng quân đội Trung Quốc đến Phnôm Pênh đàm phán với Son Sen, Trung Quốc đã đồng ý chấp thuận viện trợ quân sự chiến lược cho Campuchia 226 triệu nhân dân tệ ( tương tự 1,5 tỷ USD ) trong ba năm ( 1976 – 1978 ). [ 18 ] [ 34 ] Chính sách ngoại giao của Trung Quốc với khu vực Khu vực Đông Nam Á cũng được đổi khác theo hướng tăng cường quan hệ với khối ASEAN vốn ở thế cạnh tranh đối đầu với những chính quyền sở tại cộng sản Đông Dương đồng thời cắt bỏ viện trợ của Trung Quốc so với những Đảng Cộng sản ở Khu vực Đông Nam Á. [ 35 ] Tháng 2 năm 1977, Trung Quốc nói với Nước Ta là không sẵn sàng chuẩn bị cung ứng viện trợ cho Nước Ta trong công cuộc tái thiết quốc gia sau cuộc chiến tranh. [ 18 ]Từ tháng 9 đến tháng 10 năm 1977, Pol Pot có chuyến thăm tới Trung Quốc nhằm mục đích thắt chặt quan hệ liên minh giữa hai nước. [ 18 ]

Ngày 20 tháng 11 năm 1977, Lê Duẩn sang thăm Trung Quốc. Trong cuộc hội đàm giữa Lê Duẩn và Hoa Quốc Phong, mặc dù hai bên đều tránh nói đến những tranh chấp về Hoàng Sa, Trường Sa, song sự khác biệt về quan điểm đối với việc nhìn nhận thế giới, chiến tranh và hòa bình đã bộc lộ ngày càng rõ. Lê Duẩn bày tỏ quan điểm không tham gia vào cuộc tranh cãi Trung – Xô thông qua việc “chân thành cảm ơn Liên Xô và các nước Xã hội chủ nghĩa khác về sự nhiệt tình, giúp đỡ to lớn đối với Việt Nam“. Lê Duẩn cũng đề nghị những nhà lãnh đạo Trung Quốc yêu cầu Campuchia Dân chủ chấp nhận một giải pháp cho cuộc xung đột trên tuyến biên giới Tây Nam, nhưng Trung Quốc không quan tâm. Cuối cùng, giống như chuyến thăm Trung Quốc vào tháng 9 năm 1975, Lê Duẩn cũng đã ra về mà không mở tiệc đáp lễ Trung Quốc.[18]

Tháng 12 năm 1977, Phó Thủ tướng Trung Quốc Uông Đông Hưng tới thăm Campuchia và đi thị sát những vùng gần biên giới Việt Nam. Trong chuyến thăm này, Phó Thủ tướng Uông Đông Hưng tuyên bố: “Không một lực lượng nào có thể đứng cản trở quan hệ hữu nghị giữa Trung Quốc và Campuchia, hai nước sẽ là đồng chí với nhau mãi mãi“.[18]

Cuối năm 1977, các văn kiện của Quân khu Quảng Châu luôn nhấn mạnh tinh thần “phải chuẩn bị các mặt để đánh Việt Nam“, tuyên truyền: “Việt Nam là tay sai của Liên Xô, có tham vọng xâm lược Campuchia, Lào, chiếm Đông Nam Á, thực hiện bá quyền khu vực, phải đánh cho bọn xét lại Việt Nam, không đánh là không thể được và phải đánh lớn. Việt Nam là tiểu bá ở châu Á, xâm lược Campuchia, xua đuổi người Hoa“.[18]

Tháng 1 năm 1978, Thủ tướng Phạm Văn Đồng yêu cầu các nước Xã hội chủ nghĩa giúp đỡ giải quyết cuộc xung đột Việt Nam – Campuchia. Một lần nữa Trung Quốc không đáp ứng. Cũng trong tháng 1 năm 1978, bà Đặng Dĩnh Siêu, Ủy viên Bộ Chính trị Đảng Cộng sản Trung Quốc sang thăm Phnom Penh và ký một hiệp định xúc tiến viện trợ quân sự cho Campuchia Dân chủ, bắt đầu chuyển vũ khí đến Campuchia. Trong chuyến thăm, bà Đặng Dĩnh Siêu cũng tuyên bố, Trung Quốc sẽ không tha thứ cho một cuộc tấn công nào vào đồng minh của họ. Trung Quốc cũng hủy bỏ hiệp ước về lãnh sự với Việt Nam. Ngày 17 tháng 6 năm 1978, Trung Quốc yêu cầu các lãnh sự quán Việt Nam ở Côn Minh, Quảng Châu và Nam Ninh phải dời về nước. Ngày 12 tháng 7 năm 1978, lần đầu tiên, tờ Nhân dân Nhật báo của Đảng Cộng sản Trung Quốc công khai buộc tội Việt Nam “tìm cách sáp nhập Campuchia vào một Liên bang Đông Dương dưới sự thống trị của Việt Nam“. Ngày 4 tháng 11 năm 1978 (một ngày sau khi Việt Nam và Liên Xô ký Hiệp ước hữu nghị và hợp tác), Ủy viên Bộ Chính trị Đảng Cộng sản Trung Quốc Uông Đông Hưng sang Campuchia để bày tỏ sự ủng hộ của Bắc Kinh đối với Campuchia.[18]

Theo giám sát của nhà nghiên cứu D.R. Sardesai, từ năm 1975 – 1978, Trung Quốc phân phối cho Campuchia súng đại bác, súng cối, súng bazooka, súng đại liên, súng trung liên, vũ khí những loại, xe cộ và xăng dầu rất đầy đủ để trang bị cho đội quân 200.000 người, Trung Quốc cũng gửi khoảng chừng 10.000 cố vấn và chuyên viên quân sự chiến lược sang Campuchia để tương hỗ và huấn luyện và đào tạo quân đội Pol Pot. Theo Marish Chandona, tháng 7 năm 1977, Campuchia chỉ có 6 sư đoàn, nhưng đến tháng 1 năm 1978, Campuchia có tới 25 sư đoàn. [ 18 ] Cuối năm 1978, stress giữa Nước Ta với Campuchia cũng như Trung Quốc đều lên một nấc thang mới. Cùng lúc stress Nước Ta – Trung Quốc lên cao thì ở biên giới phía Tây Nam của Nước Ta, chính quyền sở tại Khmer Đỏ, với sự bảo trợ của Trung Quốc, cũng mở màn leo thang hoạt động giải trí quân sự chiến lược xâm lấn miền Nam Nước Ta .Các xung đột lẻ tẻ ở khu vực này đã nhanh gọn bùng nổ thành Chiến tranh biên giới Nước Ta – Campuchia với hệ quả là Nước Ta đưa quân vào Campuchia lật đổ chính quyền sở tại diệt chủng Khmer Đỏ. [ 36 ]

Đứng trước tình hình đó, Trung Quốc quyết định tấn công xâm lược Việt Nam với lý do “dạy cho Việt Nam một bài học” (lời của Đặng Tiểu Bình) nhưng mục đích chính là phân chia lực lượng quân đội của Việt Nam để giúp chính quyền diệt chủng Khmer Đỏ.[37] Trung Quốc có được lý do để tuyên bố về cuộc chiến chống Việt Nam sắp tiến hành. Sau khi Phnom Penh thất thủ, ngày 27 tháng 1 năm 1979 tờ Nhân dân Nhật báo (Trung Quốc) có bài viết, trong đó có đoạn: “Sự thất thủ của Phnom Penh không có nghĩa là chiến tranh chấm dứt mà chỉ là khởi đầu” và “vấn đề Campuchia đóng vai trò vật xúc tác để đẩy các quan hệ với Việt Nam vượt quá một điểm không thể nào quay trở lại được nữa”.[18]

Trong khi đó, Đặng Tiểu Bình nổi lên trở thành người lãnh đạo quyền lực nhất Trung Quốc. Đặng nhìn thấy cả rắc rối lẫn cơ hội trong mối quan hệ khó khăn với Việt Nam và cho rằng cách tốt nhất để nắm lấy những cơ hội này là một hành động quân sự.[20] Trong chuyến thăm Đông Nam Á tháng 12 năm 1978, tại một cuộc trả lời phỏng vấn được Trung Quốc truyền hình trực tiếp, Đặng Tiểu Bình tuyên bố: “Việt Nam là côn đồ, phải dạy cho Việt Nam bài học” mà ngày hôm sau báo chí chính thức của Trung Quốc cắt ngắn thành “phải dạy cho Việt Nam bài học“.[23]

Tháng 1 năm 1979, Đặng Tiểu Bình bí hiểm cử Ủy viên Bộ Chính trị Gừng Giao cùng Thứ trưởng Ngoại giao Hàn Niệm Long khẩn cấp sang Bangkok, hội đàm với Thủ tướng Vương Quốc của nụ cười Kriangsak tại địa thế căn cứ không quân Utapao. Xứ sở nụ cười Thái Lan chấp thuận đồng ý để Trung Quốc sử dụng chủ quyền lãnh thổ của mình làm nơi tiếp tế cho Khmer Đỏ. Đồng thời, sau hơn mười năm vắng bóng trên chính trường, Hoàng thân Sihanouk đại diện thay mặt cho Campuchia đọc diễn văn trước Đại hội đồng Liên Hiệp Quốc, nhu yếu Đại hội đồng ra nghị quyết buộc Nước Ta rút quân ra khỏi Campuchia. [ 18 ]

Việc Trung Quốc lựa chọn thời điểm tấn công Việt Nam cũng hết sức thuận lợi cho Trung Quốc. Đặng Tiểu Bình vừa kết thúc chuyến công du sang Mỹ, cùng với việc ông ta lớn tiếng đe dọa “dạy cho Việt Nam một bài học”, Trung Quốc tỏ ra họ có được hậu thuẫn từ Hoa Kỳ, hoặc ít nhất là Mỹ cũng im lặng tán thành. Ngoài ra việc Trung Quốc cắt nguồn viện trợ dầu cho Việt Nam vào cuối năm 1978, vốn chiếm tới hơn một nửa tiêu thụ dầu của Việt Nam, trong khi Liên Xô chưa kịp viện trợ bổ sung, cũng khiến dự trữ dầu chiến lược của Việt Nam bị thiếu hụt trong thời điểm quyết định khi quân Trung Quốc tấn công.[38]

Thêm vào đó, việc Trưởng Ngân khố Mỹ Blumenthal dưới thời chính quyền sở tại Carter viếng thăm Trung Quốc vào 24 tháng 2 cũng có tính năng như một lời khuyến khích ngầm cho Trung Quốc và có tính năng phụ bảo vệ với Trung Quốc tình hình tại vùng duyên hải Phúc Kiến đối lập với Đài Loan sẽ yên tĩnh trong thời hạn đầu năm 1979, khiến Trung Quốc hoàn toàn có thể yên tâm tái sắp xếp những lực lượng tại Phúc Kiến về hướng biên giới phía nam với Nước Ta. [ 39 ]

Vấn đề biên giới và hải đảo

Biên giới

Cuộc đàm phán tiên phong về biên giới, chủ quyền lãnh thổ giữa Nước Ta – Trung Quốc được triển khai từ ngày 15 tháng 8 năm 1974 đến ngày 2 tháng 11 năm 1974 ở cấp Thứ trưởng Ngoại giao. [ 40 ] Từ giữa năm 1975, tình hình biên giới Nước Ta – Trung Quốc trở nên stress do những hoạt động giải trí vũ trang từ phía Trung Quốc. Những xung đột ở biên giới Nước Ta – Trung Quốc tại khu vực Cao Bằng – Lạng Sơn vào cuối năm 1976 làm quan hệ Nước Ta – Trung Quốc ngày càng xấu đi. Tháng 3 năm 1977, Nước Ta và Trung Quốc thực thi đàm phán lần thứ hai về yếu tố biên giới Cao – Lạng – Quảng Tây. Đoàn Nước Ta nhu yếu bàn giải pháp chấm hết những vụ vi phạm biên giới vương quốc và trở lại đường biên giới lịch sử dân tộc, trong khi đó đoàn Trung Quốc muốn giữ nguyên trạng để bàn về những giải pháp ngăn ngừa xung đột, trong khi chờ nhà nước hai nước đàm phán xử lý yếu tố biên giới Nước Ta – Trung Quốc .Từ năm 1978 đến đầu năm 1979, mức độ xâm phạm chủ quyền lãnh thổ, hoạt động giải trí vũ trang mang tính khiêu khích tại biên giới Nước Ta của Trung Quốc ngày càng trở nên nghiêm trọng. Theo thống kê của Nước Ta, công bố trong Bị vong lục của Bộ Ngoại giao Nước Ta ngày 15 tháng 2 năm 1979, số vụ xâm phạm vũ trang của Trung Quốc vào chủ quyền lãnh thổ Nước Ta năm 1978 là 583 vụ, trong tháng 1 và những tuần lễ đầu tháng 2 năm 1979 là 230 vụ. Không những vậy, Trung Quốc còn cho trên 100 lượt máy bay xâm phạm vùng trời và 481 lượt tàu thuyền hoạt động giải trí khiêu khích trên vùng biển Nước Ta. nhà nước Nước Ta, Bộ Ngoại giao Nước Ta đã nhiều lần ra công bố và gửi công hàm phản đối hành vi xâm phạm biên giới Nước Ta tới Bộ Ngoại giao Trung Quốc. [ 18 ]

Hải đảo

Từ năm 1973, Liên Hiệp Quốc khởi đầu luận bàn về yếu tố chủ quyền lãnh thổ của những vương quốc so với vùng độc quyền kinh tế tài chính trên biển. nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa quyết định hành động công bố chủ quyền lãnh thổ với những quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa dựa theo Hiệp ước Pháp – Thanh ký kết năm 1887. Về phía Trung Quốc, với cuộc khủng hoảng cục bộ dầu lửa những năm 1970, nước này đã tìm kiếm những nguồn khai thác dầu mỏ trên biển Đông sát với Nước Ta, một hành vi mà theo Nước Ta là kế hoạch vây hãm quốc gia họ. [ 36 ] Tranh chấp giữa hai nước về hai quần đảo này đã khởi đầu ngay từ năm 1975 sau khi Nước Ta công bố chủ quyền lãnh thổ so với hai quần đảo này. [ 41 ]Ngày 10 tháng 9 năm 1975, phía Trung Quốc gửi công hàm cho Việt Nam Dân chủ Cộng hòa chứng minh và khẳng định chủ quyền lãnh thổ của Trung Quốc so với hai quần đảo Tây Sa và Nam Sa ( tức là Hoàng Sa và Trường Sa theo cách gọi của Trung Quốc ). Tháng 9 năm 1975, trong chuyến viếng thăm Trung Quốc của Đoàn đại biểu Đảng và nhà nước Nước Ta do Lê Duẩn đứng vị trí số 1, Tổng Bí thư Đảng Lao động Nước Ta nêu yếu tố Trung Quốc dùng vũ lực chiếm Hoàng Sa trong chuyến thăm, phía Nước Ta nêu yếu tố chủ quyền lãnh thổ của mình so với hai quần đảo này. Trong cuộc gặp ngày 24 tháng 9 năm 1975, nhà chỉ huy Trung Quốc Đặng Tiểu Bình công bố phía Trung Quốc có rất đầy đủ chứng cứ để khẳng định chắc chắn quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa là chủ quyền lãnh thổ Trung Quốc, nhưng cần theo nguyên tắc hiệp thương hữu nghị để xử lý sự không tương đồng. Đặng Tiểu Bình cũng bày tỏ hai bên hoàn toàn có thể thương lượng để xử lý yếu tố. [ 18 ] Phản ứng không nhượng bộ của Trung Quốc làm chỉ huy Nước Ta không dễ chịu. [ 17 ]Ngày 10 tháng 11 năm 1975, Bộ Ngoại giao Việt Nam Dân chủ Cộng hòa gửi đến Bộ Ngoại giao Trung Quốc công hàm nhắc lại công bố ngày 24 tháng 9 của Đặng Tiểu Bình và ý kiến đề nghị ngưng tuyên truyền tương quan đến tranh chấp về những quần đảo nhằm mục đích tạo không khí thuận tiện cho việc thương thảo. Tuy nhiên trong công hàm vấn đáp ngày 24 tháng 12 năm 1975, Bộ Ngoại giao Trung Quốc bác bỏ ý kiến đề nghị này. [ 42 ]Ngày 3 tháng 12 năm 1975, Đại sứ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa tại Bắc Kinh chứng minh và khẳng định với Bộ trưởng Bộ ngoại giao Trung Quốc chủ quyền lãnh thổ của Nước Ta trên hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa. [ 42 ]Ngày 5 tháng 6 năm 1976, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Cộng hòa miền Nam Nước Ta công bố Nước Ta sẽ giành quyền bảo vệ hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa. [ 42 ]Ngày 12 tháng 5 năm 1977, nhà nước Nước Ta ra công bố về lãnh hải, vùng tiếp giáp, vùng độc quyền kinh tế tài chính 200 dặm và thềm lục địa Nước Ta, gồm có cả những quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa. Trung Quốc phản ứng can đảm và mạnh mẽ với công bố này. [ 18 ]

Ngày 30 tháng 7 năm 1977, Ngoại trưởng Trung Quốc Hoàng Hoa tuyên bố: “Khi thời cơ đến chúng ta sẽ thu hồi toàn bộ quần đảo Nam Sa (quần đảo Trường Sa) mà không cần phải thương lượng gì hết”.[18]

Ngày 7 tháng 10 năm 1977, Nước Ta và Trung Quốc có cuộc họp đàm phán về biên giới. Trưởng đoàn Nước Ta Phan Hiền ý kiến đề nghị ĐK bàn luận về quần đảo Hoàng Sa đang bị Trung Quốc chiếm giữ từ năm 1974, trưởng phi hành đoàn đàm phán Trung Quốc Hàn Niệm Long phủ nhận. [ 42 ]Ngày 15 tháng 3 năm 1979, Bộ Ngoại giao Nước Ta công bố Bị vong lục về yếu tố biên giới Việt – Trung, trong đó lên án việc Trung Quốc đánh chiếm trái phép quần đảo Hoàng Sa của Nước Ta. [ 43 ]Ngày 28 tháng 9 năm 1979, Bộ Ngoại giao Nước Ta công bố Sách trắng, ra mắt 19 tài liệu chứng tỏ chủ quyền lãnh thổ của Nước Ta so với Hoàng Sa và Trường Sa. [ 43 ]

Vấn đề Hoa kiều

Một nguyên do nữa khiến căng thẳng mệt mỏi Nước Ta – Trung Quốc leo thang là yếu tố Hoa kiều tại Nước Ta. Trước năm 1975 có khoảng chừng 1,5 triệu người gốc Hoa sinh sống trên chủ quyền lãnh thổ Nước Ta, 15 % sống ở phía bắc vĩ tuyến 17 và 85 % còn lại sinh sống ở miền Nam Nước Ta. Người Hoa đặc biệt quan trọng có tác động ảnh hưởng ở miền Nam Nước Ta, nơi họ hoạt động giải trí mạnh trong nghành kinh doanh thương mại. Năm 1955, ở miền Bắc Nước Ta, theo thỏa thuận hợp tác của Đảng Lao động Nước Ta và Đảng Cộng sản Trung Quốc, ” người Hoa cư trú ở miền Bắc Nước Ta phải được đặt dưới sự chỉ huy của Đảng Cộng sản Việt Nam ” và từ từ chuyển thành công dân Nước Ta, được hưởng những quyền lợi và nghĩa vụ như người Nước Ta và tự nguyện nhập quốc tịch Nước Ta. [ 18 ] Năm 1956, chính quyền sở tại Ngô Đình Diệm đưa ra chủ trương buộc người Hoa phải nhập quốc tịch Nước Ta hoặc họ sẽ bị trục xuất khỏi chủ quyền lãnh thổ. trái lại, TP.HN và Bắc Kinh đồng ý chấp thuận trên nguyên tắc về việc được cho phép Hoa kiều tự lựa chọn quốc tịch của mình. Cho đến năm 1975, giữa Nước Ta – Trung Quốc không có bất kể một sự không tương đồng nào trong yếu tố người Hoa ở miền Bắc Nước Ta. [ 18 ]Tháng 4 năm 1978, Việt Nam tiến hành tái tạo công thương nghiệp ở miền Nam. Trung Quốc coi việc Nước Ta, trong quy trình thực thi tái tạo công thương nghiệp, tịch thu gia tài của giới công thương người Hoa ở miền Nam Nước Ta là một sự thử thách chủ trương bảo vệ Hoa kiều của Trung Quốc. Phản ứng lại chủ trương tái tạo công thương của nhà nước Nước Ta, một trào lưu đòi lấy quốc tịch Trung Quốc trong người Hoa ở Nước Ta nổi lên. Trung Quốc đưa ra chủ trương ” đoàn kết với giai cấp tư sản Hoa kiều “, lôi kéo chống lại chủ trương ” bài Hoa ” của Nước Ta ; đồng thời, loan truyền trong hội đồng người Việt gốc Hoa về một cuộc cuộc chiến tranh không hề tránh khỏi giữa Nước Ta – Trung Quốc khiến hội đồng người Hoa tá hỏa. [ 18 ]Chính sách của Nước Ta từ năm 1976 đã bị tác động ảnh hưởng bởi sự biến hóa nhanh gọn của mối quan hệ giữa Nước Ta và Trung Quốc, với nỗi quan ngại rằng Trung Quốc hoàn toàn có thể sử dụng Hoa kiều để ép Nước Ta theo những chủ trương của mình. Vấn đề Hoa kiều được cơ quan chính phủ Nước Ta xem là một thử thách so với chủ quyền lãnh thổ vương quốc hơn là một yếu tố nội bộ đơn thuần. [ 44 ] [ 45 ] Chính sách một quốc tịch mở màn, Hoa kiều nếu không nhập quốc tịch Nước Ta sẽ bị cho thôi việc, [ 44 ] những báo và cơ sở giáo dục tiếng Hoa cũng bị đóng cửa. [ 46 ]Do ảnh hưởng tác động của những yếu tố trên, trong năm 1978 hội đồng người Hoa ở Nước Ta đã ồ ạt kéo về Trung Quốc. [ 18 ] Từ năm 1977 đã có 70.000 Hoa kiều từ Nước Ta quay về Trung Quốc. [ 46 ] Cho đến thời gian xảy ra đại chiến đã có chừng 160.000 Hoa kiều hồi hương từ Việt Nam bằng đường biển hoặc đường đi bộ qua Cửa khẩu Hữu Nghị. [ 47 ] Ngày 30 tháng 4 năm 1978, Chủ nhiệm Văn phòng Hoa kiều vụ đã phát biểu bày tỏ ” sự chăm sóc so với hiện tượng kỳ lạ Hoa kiều ở Nước Ta về nước hàng loạt “, hứa hẹn ” sẽ sắp xếp thích đáng cho những Hoa kiều đã trở lại một cách hấp tấp vội vàng “. Trung Quốc lập ra những trạm đón rước dọc theo biên giới hai nước. Sau đó, tháng 5 năm 1978, Trung Quốc đưa tàu sang đón người Hoa về Trung Quốc. Ngày 12 tháng 7 năm 1978, Trung Quốc đóng cửa biên giới Nước Ta – Trung Quốc, làm cho hàng vạn người Hoa muốn đi Trung Quốc bị kẹt lại tại biên giới. Do có quá nhiều người Hoa xin nhập cư vào Trung Quốc, nước này đưa ra điều kiện kèm theo là người Hoa muốn về Trung Quốc phải chính thức xin giấy phép hồi hương do Đại sứ quán Trung Quốc ở TP.HN cấp, cần có hộ chiếu xuất cảnh của chính quyền sở tại Nước Ta. Trung Quốc chỉ đảm nhiệm những ” nạn kiều người Hoa ” đang bị Chính quyền Nước Ta ngược đãi, chứ không nhận về ” người Việt gốc Hoa “, hay người Hoa có quốc tịch Nước Ta. Việc ra đi ồ ạt của người Hoa chuyên sản xuất công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp và hoạt động giải trí thương nghiệp làm tăng thêm thực trạng khan hiếm hàng hoá tiêu dùng một cách nóng bức, tác động ảnh hưởng xấu đến nền kinh tế tài chính Nước Ta. [ 18 ]

Mục đích và tiềm năng của Trung Quốc

Theo hồi ký của tướng Châu Đức Lễ, Tham mưu trưởng Quân khu Quảng Châu Trung Quốc, tháng 9 năm 1978, tại văn phòng Tổng Tham mưu trưởng Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc diễn ra một cuộc họp về ” cách xử lý yếu tố chủ quyền lãnh thổ bị quân Nước Ta chiếm đóng “. Mối chăm sóc khởi đầu là nhắm vào cuộc xung đột biên giới. Đề xuất tiên phong tại cuộc họp muốn có một cuộc tiến công nhỏ vào một trung đoàn Nước Ta tại Trùng Khánh, Cao Bằng, Nước Ta giáp với Quảng Tây, Trung Quốc. Sau khi nhận được tin tình báo cho biết Nước Ta sẽ tiến công Campuchia, hầu hết người dự họp cho rằng cần có một cuộc tiến công ảnh hưởng tác động lớn đến TP. Hà Nội và tình hình Khu vực Đông Nam Á. Họ ý kiến đề nghị tiến công vào một đơn vị chức năng quân chính quy Nước Ta ở một khu vực địa lý rộng hơn. Cuộc họp kết thúc mà không đưa ra quyết định hành động nào. [ 48 ]Tháng 11 năm 1978, Đặng Tiểu Bình công du Đất nước xinh đẹp Thái Lan, Malaysia và Nước Singapore. Trong chuyến đi này, Đặng Tiểu Bình nói với chỉ huy những nước này rằng Trung Quốc sẽ dùng vũ lực nếu Nước Ta tiến công Campuchia. [ 48 ]Ngày 7 tháng 12 năm 1978, Ủy ban Quân sự Trung ương Cộng hòa Nhân dân Trung Quốc họp và ra quyết định hành động mở một đại chiến hạn chế ở biên giới Nước Ta – Trung Quốc. Cuộc chiến này sẽ được thực thi một cách hạn chế, trong khoanh vùng phạm vi 50 cây số từ biên giới và lê dài hai tuần. Ngày 8 tháng 12 năm 1978, Quân ủy Trung ương Cộng hòa Nhân dân Trung Quốc ra thông tư cho những Quân khu Quảng Châu Trung Quốc và Côn Minh chuẩn bị sẵn sàng rất đầy đủ lực lượng trước ngày 10 tháng 1 năm 1979 để triển khai chiến dịch tiến công Nước Ta. [ 48 ]

Tuyên bố chiến tranh của Bắc Kinh nói rằng đây là cuộc chiến để quân Trung Quốc “phản công” chống lại các khiêu khích của Việt Nam. Phát ngôn viên của Tân Hoa xã nói: “Các lực lượng biên phòng Trung Quốc đã hành động khi tình hình trở nên không thể chấp nhận được và không còn lựa chọn nào khác. Chúng tôi không muốn một tấc đất nào của Việt Nam. Cái chúng tôi muốn là một đường biên giới ổn định và hòa bình. Sau khi đánh trả các thế lực hiếu chiến đủ mức cần thiết, các lực lượng biên phòng của chúng tôi sẽ quay lại bảo vệ chặt chẽ biên giới của tổ quốc”.[47]

Nhiều nhà sử học phương Tây cho rằng đại chiến có những mục tiêu không rõ ràng, trong đó dễ thấy nhất là mục tiêu trừng phạt Nước Ta vì đã lật đổ chính sách Khmer Đỏ tại Campuchia – một liên minh của Trung Quốc và là một trong những chính sách tàn khốc nhất của thế kỷ XX. Về sau, một số ít nhà sử học suy đoán rằng đại chiến có vẻ như là một phần trong kế hoạch hiện đại hóa quân đội của Đặng Tiểu Bình khi nó bộc lộ rõ những khiếm khuyết của Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc. Những người khác cho rằng Đặng Tiểu Bình gây ra cuộc chiến tranh để giữ cho quân đội bận rộn trong khi ông củng cố quyền lực tối cao và vô hiệu những đối thủ cạnh tranh cánh tả từ thời Mao Trạch Đông .

Tiến sĩ Xiaoming Zhang, từ trường Air War College, Hoa Kỳ cho rằng Đặng Tiểu Bình quyết định tấn công Việt Nam vì “Nguyên do trước tiên và quan trọng nhất là cách Đặng phản ứng trước đe dọa của Liên Xô với Trung Quốc khi đó. Liên minh của Hà Nội với Moskva khiến Đặng tin rằng đe dọa của Liên Xô không chỉ từ phía bắc mà cả từ phía nam… Các lãnh đạo Trung Quốc tin rằng tấn công trừng phạt Việt Nam sẽ là cú đòn đánh vào chiến lược bành trướng toàn cầu của Liên Xô. Rốt cuộc có lẽ Trung Quốc đã phản ứng thái quá trước đe dọa của Liên Xô. Nhưng vào lúc đó, Đặng Tiểu Bình thực sự tin vào nó. Còn có những yếu tố khác tác động quyết định gây chiến của Đặng, gồm chính trị trong nước và quan hệ với Mỹ. “Hành vi sai trái” của Việt Nam, đặc biệt là liên minh với Liên Xô, làm người Trung Quốc giận dữ. Họ muốn trừng phạt đồng minh phản bội sau nhiều năm Trung Quốc phải hy sinh giúp đánh Mỹ. Các va chạm biên giới cũng khích động tình cảm người Trung Quốc. Yếu tố tình cảm đóng vai trò quan trọng để tạo nên sự đồng thuận trong giới lãnh đạo chính trị và quân sự ủng hộ Đặng gây chiến… Đặng tin rằng liên minh với phương Tây sẽ chứng tỏ Trung Quốc có giá trị trong cuộc đấu tranh chống Liên Xô bành trướng và rằng để đổi lại, phương Tây sẽ giúp Trung Quốc cải tổ kinh tế. Ngoài ra, đấu tranh quyền lực trong đảng, cộng thêm phe nhóm trong quân đội, cũng khiến Đặng càng sẵn sàng có hành động quân sự chống Việt Nam. Theo ông ta, làm thế sẽ khuấy động ủng hộ trong nước và nước ngoài, tạo nên môi trường an toàn và ổn định để Trung Quốc hiện đại hóa”.[49]

Theo Carl Thayer, trong mắt Trung Quốc, Hà Nội đã vô ơn với Bắc Kinh: sau khi được giúp đỡ trong cuộc chiến chống Mỹ thì quay sang bạc đãi cộng đồng người Hoa, quan hệ nồng ấm với Liên Xô mà khi đó Trung Quốc coi là kẻ thù, rồi lại tấn công quân sự lật đổ đồng minh Khmer Đỏ của Bắc Kinh. Trung Quốc muốn “dạy cho Việt Nam một bài học” vì đã thách thức uy quyền và ảnh hưởng của Trung Quốc tại vùng Đông Dương. Bên cạnh việc xâm lấn Việt Nam để “bình định vùng biên giới” sau nhiều năm căng thẳng với các xung đột ngày càng nhiều, Trung Quốc phải hành động để chứng tỏ uy tín của mình trong việc bảo vệ đồng minh Khmer Đỏ.[50]

Đối với Nước Ta, đại chiến là một phần trong kế hoạch bành trướng về phía nam của Trung Quốc. [ 51 ] [ 52 ] Trước khi có xung đột, Nước Ta đã đề phòng những kế hoạch tiến xuống Đông Dương ( gồm có biển Đông ). Trung Quốc đã viện trợ vũ khí, thuốc men và những nhu yếu phẩm khác cho Campuchia và kiến thiết xây dựng nhiều hạ tầng, đồng thời xúi giục Khmer Đỏ tiến công Nước Ta. Sau khi khống chế Campuchia rồi sẽ dùng bàn đạp để phối hợp với quân Trung Quốc ở phía bắc làm thế gọng kìm vây hãm, nếu cần sẽ tiến công để buộc Nước Ta khuất phục. Theo nghiên cứu và phân tích của phía Nước Ta, tiềm năng chính của Trung Quốc trong hành vi quân sự chiến lược lần này gồm : [ 53 ]

• Nhanh chóng chiếm đóng vùng biên giới Việt – Trung, đặc biệt là các thị xã trọng yếu gồm Lạng Sơn (chốt chặn nối Quốc lộ 1A của Việt Nam với Trung Quốc), Cao Bằng và Lào Cai. Vùng chiếm đóng dự kiến với bề sâu chừng vài chục km sẽ được Trung Quốc sử dụng làm bàn đạp cho các cuộc tấn công vào sâu nội địa Việt Nam.
• Tiêu hao lực lượng chủ lực và làm suy yếu khả năng phòng ngự phía Việt Nam bằng việc quét sạch các đồn biên phòng, tiêu diệt một phần lực lượng quân địa phương và các đơn vị quân độc lập khác của Việt Nam.
• Hủy diệt cơ sở hạ tầng và nền kinh tế ở các vùng chiếm đóng để đưa nền kinh tế Việt Nam tới chỗ sụp đổ.

Tương quan lực lượng

Trung Quốc

Dân binh Trung Quốc trong những đội tải thương. Ước tính có khoảng chừng 4.000 lính Trung Quốc tử trận chỉ trong 2 ngày đầu của đại chiến .Trung Quốc vào thời gian đầu năm 1979 ước tính có khoảng chừng 4,5 triệu quân, trong đó số quân được tập trung chuyên sâu ở biên giới Việt – Trung vào khoảng chừng 250.000. Trung Quốc có 121 sư đoàn bộ binh, 11 sư đoàn thiết giáp, 40 sư đoàn pháo binh, 3 sư đoàn không quân với 5.000 máy bay chiến đấu, 400.000 lính phòng không và 300.000 lính thủy quân .Theo phía Nước Ta, Trung Quốc đã kêu gọi quân của hai đại quân khu Quảng Tây và Vân Nam, gồm 9 quân đoàn nòng cốt và 1 số ít sư đoàn bộ binh độc lập ( tổng số 32 sư đoàn ), 6 trung đoàn xe tăng, 4 sư đoàn và nhiều trung đoàn pháo binh, phòng không. Lực lượng được kêu gọi khoảng chừng trên 60 vạn binh sĩ, 550 xe tăng, 480 khẩu súng, 1.260 súng cối [ 54 ] và dàn hỏa tiễn, chưa kể hơn 200 tàu chiến của hạm chiến Nam Hải và 948 máy bay chuẩn bị sẵn sàng phía sau ( gồm 706 tiêm kích J-5, J-6, J-7 ; 120 tiêm kích bom J-6, Q-5 và 122 máy bay ném bom H-5, H-6 ) .Hải quân Trung Quốc cũng phái một lực lượng đặc nhiệm ( gồm hai tàu mang tên lửa cùng ba đội tàu phóng lôi nhanh có hỏa tiễn ) tới quần đảo Hoàng Sa để phòng trường hợp Liên Xô can thiệp bằng thủy quân. Không quân Trung Quốc không tham chiến trực tiếp ( vì quan ngại lực lượng phòng không và lực lượng không quân giàu kinh nghiệm tay nghề của Nước Ta ) nhưng đã có 8.500 chuyến bay trinh thám và 228 chuyến bay trực thăng vận tải đường bộ. [ 55 ]
Tướng Hứa Thế Hữu, Tư lệnh Đại Quân khu Quảng Châu Trung Quốc chỉ huy hướng tiến công vào Đông Bắc Nước Ta với trọng điểm là Lạng Sơn và Cao Bằng. Tướng Dương Đắc Chí, Tư lệnh Đại Quân khu Côn Minh đảm nhiệm hướng Tây Bắc với trọng điểm là Hoàng Liên Sơn ( nay là Lào Cai ). Đây là đợt kêu gọi quân sự chiến lược lớn nhất của Trung Quốc kể từ Chiến tranh Triều Tiên .Ngoài lực lượng quân chính quy, Trung Quốc còn kêu gọi hàng chục vạn dân công và lực lượng dân binh ở những tỉnh biên giới để tải đồ tiếp tế, ship hàng, tải thương, tương hỗ quân chính quy phục vụ cho chiến dịch, [ 56 ] chỉ riêng tại Quảng Tây đã có đến 215.000 dân công được kêu gọi. [ 3 ] Về phân phối lực lượng của Trung Quốc : hướng Lạng Sơn có quân đoàn 43, 54, 55 ; hướng Cao Bằng có quân đoàn 41, 42, 50 ; hướng Hoàng Liên Sơn có quân đoàn 13, 14 ; hướng Lai Châu có quân đoàn 11 ; hướng Quảng Ninh, Hà Tuyên ( nay là Hà Giang ) mỗi nơi cũng có từ 1 đến 2 sư đoàn .Lúc đầu Trung Quốc dự trù sử dụng 6 quân đoàn nòng cốt đánh 3 – 5 ngày vào 1 số ít huyện biên giới, tàn phá 1 đến 2 sư đoàn Nước Ta. Ngày 31 tháng 12 năm 1978, Quân ủy Trung Quốc lại họp hội nghị tác chiến, quyết định hành động lan rộng ra quy mô, tăng thêm 3 quân đoàn, đổi tiềm năng tiến công huyện lỵ thành những tỉnh lỵ biên giới ; thời hạn lê dài lên 15 – 20 ngày, nhằm mục đích hủy hoại 3 đến 5 sư đoàn Nước Ta. [ 11 ]Trong cuộc chiến tranh, Trung Quốc đã kêu gọi 18.000 khẩu súng và súng cối, dàn phóng hỏa tiễn những loại. Trong đại chiến, trung bình mỗi ngày quân Trung Quốc tiêu thụ đạn dược và nguyên vật liệu là 700 tấn cho mỗi loại. Tính tổng số cả đại chiến, Trung Quốc đã sử dụng 1,06 triệu quả đạn pháo, 23,8 ngàn tấn đạn, 55 triệu viên đạn cá thể và nhiều loại trang bị cá thể. [ 57 ]

Nguyên tắc chủ đạo khi giao chiến của Trung Quốc gồm ba điểm: tập trung tấn công vào vị trí quan trọng nhưng không phải điểm mạnh của quân địch; sử dụng lực lượng và hỏa lực áp đảo (tiền pháo hậu xung) để đập tan quân phòng ngự tại những điểm mấu chốt; các đơn vị xung kích phải hết sức nhanh chóng thọc sâu và tấn công tất cả các con đường dẫn đến căn cứ kẻ thù. Địa hình miền núi phía Bắc Việt Nam phức tạp, không thuận lợi cho Trung Quốc triển khai các đơn vị tăng, thiết giáp và ngăn cản các thiết bị thông tin lạc hậu. Bù lại, Trung Quốc có đội quân “sơn cước” tuyển mộ từ những người Hoa ở Việt Nam lâu năm, vốn quen biết địa hình địa phương để dẫn đường cho quân đội. Với ưu thế về quân số và trang bị, các tướng lĩnh Trung Quốc tin tưởng rằng họ sẽ đè bẹp đối phương trong thời gian ngắn.

Nước Ta

Về phía Nước Ta, đầu năm 1979, Quân đội Nhân dân Nước Ta được nhìn nhận có khoảng chừng 600.000 bộ binh chính quy, 3.000 lính thủy quân, 300 máy bay và 12.000 lính phòng không, trong đó 19 sư đoàn tập trung chuyên sâu ở biên giới Tây Nam, 4 sư đoàn ở biên giới Lào. Lực lượng quân chính quy giữ TP.HN và những tỉnh Bắc Bộ vào khoảng chừng 100.000 .Do hầu hết những quân đoàn chính quy ( 3 trong số 4 quân đoàn ) đang chiến đấu ở Campuchia nên phòng thủ ở biên giới với Trung Quốc chỉ có một số ít sư đoàn nòng cốt quân khu ( đa phần là tân binh ) của Quân khu I và II cùng những đơn vị chức năng bộ đội địa phương tỉnh, huyện, công an vũ trang ( biên phòng ) và dân quân tự vệ tại 6 tỉnh biên giới ( Lai Châu, Hoàng Liên Sơn ( nay là Lào Cai, Yên Bái ), Hà Tuyên ( nay là Hà Giang, Tuyên Quang ), Cao Bằng, Lạng Sơn, Quảng Ninh ). Lực lượng tinh luyện nhất của phía Nước Ta đóng ở biên giới Việt-Trung là Sư đoàn 3 ( đóng tại Lạng Sơn ) và Sư đoàn 316A ( đóng tại Sa Pa ), ngoài những còn có những sư đoàn 346 ở Cao Bằng, 325B ở Quảng Ninh, 345 ở Lào Cai, 326 ở Phong Thổ, Lai Châu. Sư đoàn 346 đóng tại Cao Bằng nhiều năm đa phần làm trách nhiệm kinh tế tài chính, thời hạn giảng dạy sẵn sàng chuẩn bị chiến đấu trở lại chưa nhiều. Lực lượng biên giới có khoảng chừng 70.000 quân, sau được hai sư đoàn ( 327 và 337 ) từ tuyến sau lên Lạng Sơn tiếp viện. [ 58 ] Lực lượng độc lập gồm những trung đoàn 141, 147, 148, 197, trung đoàn pháo binh 68, những trung đoàn quân địa phương 95, 121, 192, 254 và 741. [ 53 ] Quân đoàn 1 vẫn đóng quân quanh TP. Hà Nội đề phòng Trung Quốc tiến sâu vào Bắc Bộ .Ngày 27 tháng 2, Quân đoàn 2 là nòng cốt của Bộ Quốc phòng được lệnh cơ động về để bảo vệ miền Bắc, đến ngày 5 tháng 3 mở màn tiến hành trên hướng Lạng Sơn, nhưng chưa kịp tham chiến thì Trung Quốc công bố rút quân .Quân đội Nước Ta được nhìn nhận là giàu kinh nghiệm tay nghề chiến đấu, có vũ khí khá tân tiến từ kho chiến lợi phẩm thu được của Mỹ và sự trợ giúp của Liên Xô. Tuy nhiên những yếu tố này không phát huy được nhiều lúc xảy ra chiến sự vì phần đông quân nòng cốt đang chiến đấu ở Campuchia, lực lượng tham chiến hầu hết là quân địa phương, công an vũ trang và dân quân tự vệ bảo vệ biên giới .

Lãnh đạo 2 nước là Đặng Tiểu Bình và Lê Duẩn đã có nhiều lần gặp mặt và đều là những người quyết đoán. Trong bài phát biểu của mình sau chiến tranh 1979, Lê Duẩn đã khái quát: “Trung Quốc hiện nay có một đội quân ba triệu rưỡi người nhưng họ phải để lại một nửa trên biên giới Trung – Xô để phòng ngừa Liên Xô. Vì lý do đó, nếu họ có mang 1 hoặc 2 triệu quân sang đánh ta, chúng ta cũng không hề sợ hãi gì cả. Chúng ta chỉ có 600 ngàn quân ứng chiến và nếu sắp tới chúng ta phải đánh với 2 triệu quân thì cũng không có vấn đề gì cả. Chúng ta không sợ vì chúng ta đã biết cách chiến đấu. Nếu họ mang vào 1 triệu quân thì họ cũng chỉ đặt được chân ở phía Bắc… Phải đối mặt với những làng mạc, thành phố, nhân dân và công tác phòng ngự, không ai có thể thực hiện một cuộc tiến công hiệu quả chống lại từng người dân. Thậm chí có phải đánh nhau hai, ba năm hoặc bốn năm, họ cũng không thể tiến vào được… Mỗi huyện là một pháo đài, mỗi tỉnh là một chiến trường. Chúng ta sẽ chiến đấu và họ sẽ không thể xâm nhập vào được”.[59]

Diễn biến

Chuẩn bị

Quân sự

Theo nguồn tin từ Cục tình báo Trung ương Hoa Kỳ ( CIA ), thì từ giữa năm 1978, Trung Quốc đã hoàn hảo những giải pháp tác chiến, những đơn vị chức năng quân đội Trung Quốc đã sẵn sàng chuẩn bị mở cuộc tiến công quân sự chiến lược quy mô lớn chống Nước Ta, chỉ cần thời cơ đến là phát động cuộc chiến tranh. Trong những buổi họp của Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc từ giữa năm 1978 đến cuối năm 1978, nhiều giải pháp trừng phạt Việt Nam bằng quân sự chiến lược được đưa ra bàn thảo. Từ giữa tháng 12 năm 1978, Trung Quốc đã chọn lực lượng quân đội từ năm quân khu và đưa áp sát biên giới Trung – Việt. [ 18 ]Từ tháng 10 năm 1978 cho đến 15 tháng 2 năm 1979, Trung Quốc triển khai hàng loạt những vụ tiến công thăm dò vào những vị trí phòng thủ của Nước Ta tại biên giới, với mục tiêu tích lũy thông tin tình báo, rình rập đe dọa quân Nước Ta, và đánh lạc hướng khỏi tiềm năng chính của chiến dịch sắp tới. Các cuộc tiến công nhỏ này tăng dần về quy mô và tần số khi lực lượng Trung Quốc tập trung chuyên sâu tại biên giới ngày càng đông. Không có tài liệu gì về những cuộc tiến công thăm dò của quân Nước Ta. [ 60 ] Dấu hiệu tiên phong của cuộc chiến tranh là việc Trung Quốc cắt đứt tuyến đường sắt Hữu Nghị tiếp nối hai nước vào ngày 22 tháng 12 năm 1978. [ 61 ] Đến cuối tháng 1 năm 1979, khoảng chừng 17 sư đoàn chính quy Trung Quốc ( khoảng chừng 225.000 quân ) đã tập trung chuyên sâu gần biên giới với Nước Ta. Hơn 700 máy bay chiến đấu và máy bay ném bom – 1/5 lực lượng không quân Trung Quốc – đã được đưa đến những trường bay gần biên giới. [ 62 ] Các hành động leo thang này của Trung Quốc đã được phía Nước Ta đề cập tại cuộc họp của Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc ngày 11 tháng 2 năm 1979. [ 24 ]Từ ngày 9 đến ngày 12 tháng 2 năm 1979, Quân ủy Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc họp hội nghị để nghe báo cáo giải trình của Đặng Tiểu Bình và nhìn nhận tình hình. Hội nghị quyết định hành động tiến công Nước Ta và xây dựng Bộ Chỉ huy chung. Ngày 16 tháng 2 năm 1979, Trung Quốc tổ chức triển khai cuộc họp thông dụng ý nghĩa của cuộc cuộc chiến tranh sắp tới chống Nước Ta cho cán bộ cao cấp nước này. Trong cuộc họp này, Đặng Tiểu Bình nêu tiềm năng, cái lợi, hại của cuộc cuộc chiến tranh chống Nước Ta, nhấn mạnh vấn đề đây là cuộc phản kích tự vệ, hạn chế về thời hạn và khoảng trống. [ 18 ]Để cảnh báo nhắc nhở Liên Xô và cũng nhằm mục đích ngăn ngừa bị tiến công từ hai mặt, Trung Quốc đặt hàng loạt quân đội đóng dọc biên giới Trung – Xô vào thực trạng báo động đồng thời thiết lập một sở chỉ huy quân đội mới ở Tân Cương và sơ tán 300.000 dân khỏi vùng biên giới với Liên Xô. [ 63 ]Để đối phó lại việc Trung Quốc tập trung chuyên sâu bộ binh và vũ khí hạng nặng tại biên giới, cũng như việc những cuộc đột kích vũ trang ngày càng ngày càng tăng, Việt Nam tiến hành sẵn sàng chuẩn bị những vị trí phòng ngự, chuẩn bị sẵn sàng ý thức dân chúng sẵn sàng chuẩn bị một khi cuộc chiến tranh xảy ra. Tuy nhiên Nước Ta tại thời gian đó vẫn tin rằng Trung Quốc sẽ không tiến công, vì Trung Quốc vẫn là một nước xã hội chủ nghĩa đồng đội. Thêm nữa, Nước Ta tin rằng phần lớn nhân dân Trung Quốc không ủng hộ cuộc chiến tranh và sẽ phản đối cuộc chiến tranh nổ ra. Ngoài ra, công bố của Đặng Tiểu Bình chỉ một tuần trước khi cuộc chiến tranh nổ ra, rằng chiến dịch quân sự chiến lược của Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc sẽ không dài hơn đại chiến 1962 với Ấn Độ, cộng với những công bố của Đặng trước đó rằng chiến dịch quân sự chiến lược này ” số lượng giới hạn về khoảng trống và thời hạn “, khiến TP. Hà Nội tin cậy họ có năng lực cầm chân quân Trung Quốc tại những tỉnh biên giới. [ 64 ]Lực lượng Nước Ta đương đầu với cuộc tiến công của Trung Quốc hầu hết là dân quân và bộ đội địa phương. Từ vài tháng trước khi cuộc chiến tranh nổ ra, TP. Hà Nội đã thực thi đào tạo và giảng dạy và trang bị vũ khí hạng nhẹ cho dân quân tại những tỉnh biên giới. Chỉ có 1 số ít đơn vị chức năng quân chính quy tham gia chiến trận, nhất là những đơn vị chức năng phòng thủ Lạng Sơn, nhưng ngay cả tại đây, lực lượng đa phần vẫn là dân quân và quân địa phương. TP. Hà Nội giữ lại 5 sư đoàn nòng cốt ở tuyến sau đề phòng Trung Quốc tiến sâu về đồng bằng, và đồng thời cũng để số lượng giới hạn việc đại chiến leo thang. [ 65 ]Từ tháng 1 năm 1979, Trung Quốc khởi đầu tăng cường những hoạt động giải trí thám thính vũ trang dọc biên giới. Trong tháng 1 và tuần tiên phong của tháng 2 năm 1979, Trung Quốc gây ra 230 vụ xâm phạm vũ trang vào chủ quyền lãnh thổ Nước Ta, từ gây hấn cho tới phục kích, bắt cóc người đưa về Trung Quốc, tập kích, bắn phá những đồn biên phòng và trạm gác của công an, dân quân Nước Ta cũng như những cơ sở sản xuất của người dân. Trong những vụ xâm phạm này, lính Trung Quốc đã giết trên 40 dân thường và chiến sỹ, làm bị thương hàng trăm người và bắt đi hơn 20 người. Có những vụ diễn ra sâu trong chủ quyền lãnh thổ Nước Ta tới 5 km như vụ tập kích trạm gác của dân quân ở Bản Lầu ( Hoàng Liên Sơn ) ngày 14 tháng 1, có những vụ quy mô lớn như kêu gọi 1 tiểu đoàn chính quy tiến công bình độ 400 ở Thanh Lòa, Cao Lộc ( Lạng Sơn ) ngày 10 tháng 2, có những vụ pháo kích lớn đã sử dụng cả tới pháo 85 mm, súng cối, ĐKZ, …Ngày 1 tháng 1 năm 1979, theo thông tư của Thường vụ Quân ủy Trung ương Nước Ta, những lực lượng vũ trang biên giới được lệnh chuyển sang trạng thái sẵn sàng chuẩn bị chiến đấu cao. Ngày 15 tháng 2, ngoại trừ những xã biên giới và một vài đơn vị chức năng, những lực lượng trên tuyến 1 được lệnh hạ cấp xuống trạng thái chuẩn bị sẵn sàng chiến đấu tăng cường. Nhiều đơn vị chức năng tổ chức triển khai cho phần nhiều bộ đội về trạng thái hoạt động và sinh hoạt thông thường, vận động và di chuyển, kiểm soát và điều chỉnh lại đội hình sắp xếp … [ 66 ]

Ngoại giao

Ngày 12 tháng 8 năm 1978, trước khi tiến công Nước Ta, Trung Quốc ký với Nhật Bản Hiệp ước Hòa bình, Hữu nghị có giá trị trong mười năm và sẽ tái ký sau đó nhằm mục đích tạo sự không thay đổi tại khu vực Đông Bắc Á có lợi cho Trung Quốc .Ngày 5 tháng 11 năm 1978, Đặng Tiểu Bình đi thăm những nước ASEAN. Trong chuyến đi ngày Đặng nói rằng, việc Nước Ta ký Hiệp ước Việt – Xô ngày 3 tháng 11 năm 1978 là mối rình rập đe dọa so với những nước ASEAN, Đặng Tiểu Bình lôi kéo xây dựng Mặt trận chống Liên Xô và Nước Ta, gồm có Trung Quốc, khối nước ASEAN để cân đối lại quyền lợi và nghĩa vụ của những nước Khu vực Đông Nam Á và nói rõ quyết tâm của Trung Quốc không để khu vực Khu vực Đông Nam Á rơi vào tay Nước Ta. Trong chuyến đi này, Đặng Tiểu Bình công khai dự tính dùng giải pháp quân sự chiến lược đối phó với Nước Ta. Các nước ASEAN đều cho rằng cuộc xung đột Nước Ta – Campuchia và Nước Ta – Trung Quốc là ” tác nhân không không thay đổi so với độc lập khu vực “. Tuy nhiên, vì Nước Ta nghiêng về phía Liên Xô nên những nước ASEAN nhận thấy cần phải nhích lại gần Trung Quốc hơn nữa. Tại Bangkok, theo nhu yếu của Đặng Tiểu Bình, Thailand chấp thuận đồng ý cho phép máy bay Trung Quốc quá cảnh qua vùng trời Vương Quốc của nụ cười để đi Campuchia và trở lại. [ 18 ] Theo Nayan Chanda, liên minh giữa Bắc Kinh và Bangkok đã mở ra con đường mòn Đặng Tiểu Bình xuyên qua Đất nước xinh đẹp Thái Lan và biến Thái Lan thành một cái then chặn kế hoạch bảo đảm an toàn của Nước Trung Hoa tại Campuchia. [ 67 ]Sau đó, tháng 1 năm 1979, Đặng Tiểu Bình thăm Mỹ rồi tới thăm Nhật. Về mặt ngoại giao, sau khi thông thường hóa quan hệ với Hoa Kỳ từ tháng 12 năm 1978, trong chuyến thăm Washington từ 28 đến 30 tháng 1, Đặng Tiểu Bình nhận được sự ủng hộ thiết yếu của liên minh mới Hoa Kỳ trong kế hoạch tiến công Nước Ta .

Tổng thống Jimmy Carter cũng cảnh báo Đặng rằng vụ tấn công của Trung Quốc, nếu xảy ra, sẽ nhận được sự ủng hộ về mặt ngoại giao hoặc quân sự quốc tế.[68][69] Trong chuyến đi này, Đặng Tiểu Bình đã thông báo về ý định chuẩn bị tấn công Việt Nam với mong muốn có được sự hỗ trợ về tinh thần từ phía Mỹ. Khi tiếp xúc bí mật với Brzezinski, Đặng Tiểu Bình tuyên bố: “Đối với Việt Nam, Trung Quốc phải chịu trách nhiệm đối phó” và nhấn mạnh: “Các ngài nhớ kỹ một điều là những lời phát biểu của tôi trong chuyến thăm nước Mỹ sẽ hoàn toàn được chứng thực bằng những hành động”. Đặng Tiểu Bình cũng bảo đảm rằng, cuộc tấn công Việt Nam sẽ giới hạn và nhanh chóng. Trong chuyến đi của Đặng Tiểu Bình sang Mỹ, Đặng đã chuẩn bị tinh thần cho các đồng minh một cách chắc chắn rằng sẽ thực hiện sự trừng phạt như đã loan báo.[18]

Hai tuần sau chuyến thăm, ngay trước khi Trung Quốc tiến công Nước Ta, Đại sứ Mỹ Malcolm kín kẽ khuyến nghị Ngoại trưởng A. Gromyko là Liên Xô nên tự kiềm chế trong trường hợp Trung Quốc tiến công Nước Ta, để khỏi tác động ảnh hưởng đến việc Quốc hội Mỹ sẽ trải qua Hiệp ước SALT mà Liên Xô rất mong ước. [ 18 ]

Từ ngày 1 đến ngày 13 tháng 1 năm 1979, phía Trung Quốc liên tiếp có nhiều phát biểu và bình luận mà nội dung là tố cáo Việt Nam xâm lược, lên án Việt Nam chiếm đóng Phnôm Pênh. Trung Quốc kêu gọi Campuchia Dân chủ đánh lâu dài và hứa sẽ ủng hộ toàn diện. Trung Quốc đưa ra Hội đồng Bảo an Dự thảo nghị quyết đòi Việt Nam rút quân, kêu gọi các nước chấm dứt viện trợ cho Việt Nam. Trước dư luận trong nước và quốc tế, Trung Quốc công khai tuyên bố: “Việt Nam là tiểu bá theo đại bá Liên Xô”, “Trung Quốc quyết không để cho ai làm nhục”, cuộc tiến công của Trung Quốc vào Việt Nam sắp tới là nhằm “dạy cho Việt Nam một bài học“. Trước thái độ đó, báo chí và chính giới Mỹ không có phản ứng công khai, còn Thủ tướng Liên Xô A. Kosygin thì nhận định: Tuyên bố của Đặng Tiểu Bình là một bản “tuyên bố chiến tranh với Việt Nam”.[18]

Ngày 7 tháng 2, Bắc Kinh báo trước về một chiến dịch tiến công Nước Ta với thông cáo chính thức của cơ quan chính phủ Cộng hòa Nhân dân Trung Quốc phản đối việc quân đội Nước Ta tiến vào chủ quyền lãnh thổ Campuchia và ý kiến đề nghị toàn bộ những vương quốc yêu độc lập ” dùng mọi giải pháp hoàn toàn có thể để chấm hết cuộc xâm lược dã man này “. [ 70 ]

Ngày 15 tháng 2 năm 1979, nhân dịp 29 năm Hiệp ước Trung – Xô về vấn đề Mông Cổ và thời điểm kết thúc chính thức Hiệp ước Hợp tác Trung – Xô, Đặng Tiểu Bình tuyên bố Trung Quốc chuẩn bị tấn công giới hạn Việt Nam.[63]

Các chỉ huy Trung Quốc phán đoán cuộc tiến công Nước Ta chớp nhoáng, có số lượng giới hạn sẽ không gây stress đủ để kích thích Liên Xô can thiệp trực tiếp hay quốc tế phản đối. Họ dự trù Liên Xô sẽ chỉ can thiệp số lượng giới hạn ở mức khuyến khích những dân tộc thiểu số Trung Quốc tiến công những vùng xa xôi như Nội Mông, Tân Cương hoặc gây đụng độ nhỏ ở vùng biên giới 2 nước. Tuy nhiên, để thận trọng, Trung Quốc vẫn sơ tán dân gần đường biên giới và lệnh những đơn vị chức năng quân đội ở biên giới với Liên Xô sẵn sàng chuẩn bị chiến đấu. [ 11 ] Còn Liên Xô thì tin rằng Trung Quốc chỉ muốn xâm nhập vào chủ quyền lãnh thổ Nước Ta 20 – 30 km rồi rút về nước do đó Nước Ta trọn vẹn đủ sức tự đối phó với Trung Quốc. [ 71 ]

Giai đoạn 1

5 giờ sáng ngày 17 tháng 2 năm 1979, lực lượng bộ binh Trung Quốc với khoảng chừng 120.000 quân khởi đầu tiến vào Nước Ta trên toàn tuyến biên giới, khởi đầu là pháo, tiếp theo là xe tăng và bộ binh. [ 47 ] [ 68 ]

• Cánh phía đông có Sở Chỉ huy Tiền phương đặt tại Nam Ninh và mục tiêu chính là Lạng Sơn. Có hai hướng tiến song song:

• Cánh phía tây có Sở Chỉ huy Tiền phương đặt tại Mông Tự, có 3 hướng tiến công chính:

• Hướng thứ nhất do các quân đoàn 13A và 11A dẫn đầu đánh vào thị xã Lào Cai
• Hướng thứ hai từ Văn Sơn đánh vào Hà Giang
• Hướng thứ 3 do sư đoàn 42D của quân đoàn 14A dẫn đầu từ Kim Bình đánh vào Lai Châu.[72]

Tổng cộng quân Trung Quốc xâm nhập Nước Ta trên 26 điểm, những khu vực dân cư Nước Ta chịu thiệt hại nặng nhất từ đợt tiến công tiên phong này là Lào Cai, Mường Khương, Cao Bằng, Lạng Sơn và Móng Cái. [ 47 ]

Không quân và hải quân không được sử dụng trong toàn bộ cuộc chiến. Tất cả các hướng tấn công đều có xe tăng, pháo binh hỗ trợ. Quân Trung Quốc vừa chiếm ưu thế về lực lượng, vừa chủ động về thời gian tiến công, lại còn có “lực lượng thứ năm” gồm những người Việt gốc Hoa trên đất Việt Nam. Từ đêm 16 tháng 2, các tổ thám báo Trung Quốc đã mang theo bộc phá luồn sâu vào nội địa Việt Nam móc nối với “lực lượng thứ năm” này lập thành các toán vũ trang phục sẵn các ngã ba đường, bờ suối, các cây cầu để ngăn chặn lực lượng tiếp viện của Việt Nam từ phía sau lên. Trước giờ nổ súng, các lực lượng này cũng bí mật cắt các đường dây điện thoại để cô lập sở chỉ huy sư đoàn với các chốt, trận địa pháo.[73]

Tiến nhanh lúc khởi đầu, nhưng quân Trung Quốc nhanh gọn phải giảm vận tốc do gặp nhiều trở ngại về địa hình và mạng lưới hệ thống phục vụ hầu cần quá lỗi thời phải dùng lừa, ngựa và người thồ hàng. [ 72 ] Hệ thống phòng thủ của Nước Ta dọc theo biên giới rất mạnh, với những hầm hào hang động tại những điểm cao dọc biên giới do lực lượng quân sự chiến lược tinh nhuệ nhất có trang bị và đào tạo và giảng dạy tốt trấn giữ. Kết quả là Trung Quốc phải chịu thương vong lớn. [ 74 ] Trong ngày đầu của đại chiến, giải pháp dùng biển lửa và biển người của Trung Quốc đã có hiệu quả tốt, họ tiến được vào sâu trong chủ quyền lãnh thổ Nước Ta hơn 10 dặm và chiếm được 1 số ít thị xã. Chiến sự ác liệt nhất diễn ra tại những vùng Bát Xát, Mường Khương ở tây-bắc và Đồng Đăng, cửa khẩu Hữu Nghị, Thông Nông ở đông bắc. Quân Trung Quốc cũng đã vượt sông Hồng và đánh mạnh về phía Lào Cai. [ 74 ]Trong hai ngày 18 và 19 tháng 2, chiến sự lan rộng hơn. Quân đội Nước Ta kháng cự rất mạnh và với ý thức chiến đấu cao. Quân Trung Quốc phần đông không hề sử dụng lực lượng ở mức sư đoàn mà phải dùng đội hình nhỏ và biến hóa giải pháp. Họ tiến lừ đừ, giành giật từng đường hầm, từng điểm trên cao, và sau cuối cũng chiếm được Mường Khương, Trùng Khánh, và Đồng Đăng. Tại Móng Cái, hai bên giành giật dai dẳng. Cả hai bên đều phải chịu thương vong cao, [ 75 ] có tối thiểu 4.000 lính Trung Quốc chết trong hai ngày đầu này. [ 76 ] Sau hai ngày cuộc chiến tranh, quân Trung Quốc đã chiếm được 11 làng mạc và thị xã, đồng thời vây hãm Đồng Đăng, thị xã có vị trí then chốt trên đường biên giới Trung-Việt. [ 47 ]
Trận chiến tại Đồng Đăng khởi đầu ngay từ ngày 17 và là trận ác liệt nhất. [ 75 ] Đây là trận địa phòng thủ của Trung đoàn 12 Tây Sơn, Sư đoàn 3 Sao Vàng, Quân đội Nhân dân Nước Ta. Tấn công vào Đồng Đăng là 2 sư đoàn bộ binh, 1 trung đoàn xe tăng và chi viện của 6 trung đoàn pháo binh Trung Quốc. [ 73 ] Cụm điểm tựa Thẩm Mò [ 77 ], Pháo Đài, 339 tạo thế chân kiềng bảo vệ phía tây nam thị xã Đồng Đăng, do lực lượng của hai Tiểu đoàn 4 và 6, Trung đoàn 12 trấn giữ, bị Trung Quốc vây hãm và tiến công dồn dập ngay từ đầu với lực lượng cấp sư đoàn. Lực lượng phòng thủ không được chi viện nhưng đã chiến đấu đến những người ở đầu cuối, trụ được cho đến ngày 22. Ngày ở đầu cuối tại Pháo Đài, nơi có mạng lưới hệ thống phòng thủ vững chắc nhất, không gọi được đối phương đầu hàng, quân Trung Quốc chở bộc phá tới đánh sập cửa chính, dùng súng phun lửa, thả lựu đạn, bắn đạn hóa chất độc vào những lỗ thông hơi làm thiệt mạng hầu hết thương bệnh binh cũng như dân quanh vùng đến đây lánh nạn. [ 78 ] Tổng cộng trong trận Đồng Đăng, Trung Quốc thương vong 2.220 lính ( trong đó 531 chết ). [ 79 ] Về phía Nước Ta, trong số 700 bộ đội, dân quân và công an phòng thủ tại pháo đài trang nghiêm Đồng Đăng, chỉ có sáu người sống sót. [ 80 ]Ngày 19 tháng 2, Đặng Tiểu Bình trong cuộc gặp với giới ngoại giao Argentina công bố đây là cuộc cuộc chiến tranh hạn chế và Trung Quốc sẽ rút quân ngay sau khi đạt được tiềm năng số lượng giới hạn. [ 81 ]Cùng ngày, một đoàn cố vấn quân sự chiến lược hạng sang của Liên Xô do Đại tướng G. Obaturov đứng đầu tới Thành Phố Hà Nội tương hỗ cho những tướng lĩnh chỉ huy của Nước Ta. Nhóm chuyên viên của Trung tướng M. Vorobevy có nghĩa vụ và trách nhiệm cố vấn cho Bộ Tư lệnh lực lượng Phòng không – Không quân còn Đại tướng G. Obaturovym làm cố vấn cho Tổng Tham mưu trưởng lực lượng vũ trang Nước Ta Lê Trọng Tấn và Bộ trưởng Bộ Quốc phòng, Đại tướng Văn Tiến Dũng. Moskva nhu yếu Trung Quốc rút quân. Liên Xô cũng viện trợ gấp vũ khí cho Nước Ta qua cảng TP. Hải Phòng .
Đến 21 tháng 2, Trung Quốc tăng cường thêm 2 sư đoàn và liên tục tiến công mạnh hơn nữa. Ngày 22, những thị xã Lào Cai và Cao Bằng bị chiếm. Quân Trung Quốc chiếm thêm 1 số ít vùng tại Hà Tuyên, Cao Bằng, Lạng Sơn và Quảng Ninh. Chiến sự lan rộng tới những khu đô thị ven biển ở Móng Cái. Về phía Nước Ta, cùng lúc với việc tiến hành phòng ngự kinh khủng, khoảng chừng từ 3 đến 5 sư đoàn ( gồm 30.000 quân ) cũng được giữ lại để xây dựng một tuyến phòng ngự cánh cung từ Yên Bái tới Quảng Yên với trách nhiệm bảo vệ TP.HN và Hải Phòng Đất Cảng. [ 47 ]Ngày 23 tháng 2, Đặng Tiểu Bình nhắc lại công bố về ” cuộc cuộc chiến tranh hạn chế ” và nói sẽ rút quân trong vòng 10 ngày hoặc hơn. Đây được xem là thông điệp nhằm mục đích ngăn Liên Xô can thiệp quân sự chiến lược, đáp lại lôi kéo rút quân của Mỹ, xoa dịu những nước đang quan ngại về một đại chiến lớn hơn, và gây khó hiểu cho Nước Ta. [ 81 ] Trong khi đó, một tuần dương hạm Sverdlov và một khu trục hạm Krivak của Liên Xô đã rời cảng từ ngày 21 tiến về phía vùng biển Nước Ta. Liên Xô cũng đã mở màn dùng máy bay giúp Nước Ta chở quân và vũ khí ra Bắc. Hai chuyến bay đặc biệt quan trọng của Liên Xô và Bulgaria chở vũ khí, khí tài bay tới TP.HN. [ 81 ]Ngày 26 tháng 2, thêm nhiều quân Trung Quốc tập trung quanh khu vực Thành Phố Lạng Sơn chuẩn bị sẵn sàng cho trận chiến đánh chiếm thị xã này. [ 75 ] Sau khi thị sát mặt trận, Bộ Tổng tham mưu Quân đội Nhân dân Nước Ta đề xuất kiến nghị điều động một quân đoàn từ Campuchia cùng một tiểu đoàn pháo phản lực BM-21 vừa được Liên Xô viện trợ về Lạng Sơn. Đồng thời tổ chức triển khai và kêu gọi lại những đơn vị chức năng và những phân đội, biên chế lại một sư đoàn vừa rút lui từ mặt trận, triển khai những hoạt động tác chiến vào sâu trong hậu phương địch .Phi đoàn máy bay vận tải đường bộ An-12 của Liên Xô đã triển khai không vận Quân đoàn 2, Quân đội Nhân dân Nước Ta từ Campuchia về Lạng Sơn .Ngày 25 tháng 2, tại Mai Sao, Quân đoàn 14 thuộc Quân khu 1, Quân đội Nhân dân Nước Ta cùng Bộ Chỉ huy thống nhất Thành Phố Lạng Sơn được xây dựng, lực lượng gồm có những Sư đoàn 3, 327, 338, 337 ( đang từ Quân khu 4 ra ) và sau này có thêm Sư đoàn 347 cùng những đơn vị chức năng thường trực khác. [ 82 ]Trong tiến trình đầu đến ngày 28 tháng 2 năm 1979, quân Trung Quốc chiếm được những thị xã Lào Cai, Cao Bằng và một số ít thị xã. Các cơ sở vật chất, kinh tế tài chính ở những nơi này bị hủy hoại triệt để. Tuy nhiên, do vấp phải sự phòng ngự có hiệu suất cao của Nước Ta cũng như có giải pháp lỗi thời so với phía Nước Ta nên quân Trung Quốc tiến rất chậm và bị thiệt hại nặng. [ 76 ] Quân Nước Ta còn phản kích đánh cả vào hai thị trấn biên giới Ninh Minh ( Quảng Tây ) và Malipo ( Vân Nam ) của Trung Quốc, nhưng chỉ có ý nghĩa quấy rối. [ 83 ]

Giai đoạn 2

Giai đoạn 2 bắt đầu từ ngày 27 tháng 2. Chiến sự tập trung tại Lạng Sơn tuy giao tranh tại Lào Cai, Cao Bằng và Móng Cái vẫn tiếp diễn. Trận đánh chiếm thị xã Lạng Sơn bắt đầu lúc 6 giờ sáng cùng ngày. Trung Quốc điều tới đây thêm 2 sư đoàn từ Đồng Đăng và Lộc Bình (phía đông nam Lạng Sơn), tiếp tục đưa thêm quân mới từ Trung Quốc thâm nhập Việt Nam để tăng viện.[83] Tại Lạng Sơn, các Sư đoàn 3, 337 của Việt Nam đã tổ chức phòng thủ chu đáo và phản ứng mãnh liệt trước các đợt tấn công lớn của quân Trung Quốc. Từ ngày 2 tháng 3, Sư đoàn 337 trụ tại khu vực cầu Khánh Khê. Sư đoàn 3 chống trả 3 sư đoàn bộ binh 160, 161, 129 cùng nhiều tăng, pháo, tiến công trên một chiều dài 20 km từ xã Hồng Phong[cần dẫn nguồn] huyện Văn Lãng đến xã Cao Lâu huyện Cao Lộc. Suốt ngày 27, ở hướng Cao Lộc, sư đoàn 129 Trung Quốc không phá nổi trận địa phòng thủ của trung đoàn 141; ở hướng đường 1B, sư đoàn 161 bị trung đoàn 12 ghìm chân; ở hướng đường 1A, trung đoàn 2 vừa chặn đánh sư đoàn 160 từ phía bắc vừa chống lại cánh quân vu hồi của sư đoàn 161 từ hướng tây bắc thọc sang. Nhưng 14 giờ ngày hôm đó, 1 tiểu đoàn Trung Quốc bí mật luồn qua phía sau bất ngờ đánh chiếm điểm cao 800, nơi đặt đài quan sát pháo binh của Sư đoàn 3 Sao Vàng. Mất điểm cao 800, thế trận phòng ngự của Việt Nam ở phía tây đường 1A từ Cốc Chủ đến điểm cao 417 bị chọc thủng.[82] Chiếm được điểm cao 800 và Tam Lung, nhưng trong suốt các ngày từ 28 tháng 2 đến 2 tháng 3, quân Trung Quốc vẫn không vượt qua được đoạn đường 4 km để vào thị xã Lạng Sơn, tuy đã dùng cho hướng tiến công này gần 5 sư đoàn bộ binh.[82] Sau nhiều trận đánh đẫm máu giành giật các điểm cao quanh Lạng Sơn, mà có trận quân phòng thủ Việt Nam đánh đến viên đạn cuối cùng, quân Trung Quốc bắt đầu bao vây thị xã Lạng Sơn ngày 2 tháng 3[83] sử dụng thêm sư đoàn 162 dự bị chiến dịch của quân đoàn 54 và dùng 6 sư đoàn tấn công đồng loạt trên nhiều hướng.[82] Chiều ngày 4, một cánh quân Trung Quốc đã vượt sông Kỳ Cùng, chiếm điểm cao 340 và vào tới thị xã Lạng Sơn, một cánh quân khác của sư đoàn 128 Trung Quốc cũng chiếm sân bay Mai Pha, điểm cao 391 ở phía tây nam thị xã.

Đến đây, phía Nước Ta đã điều động những sư đoàn nòng cốt có xe tăng, pháo binh, không quân tương hỗ áp sát mặt trận, chuẩn bị sẵn sàng phản công giải phóng những khu vực bị chiếm đóng. Quân đoàn 14 với những sư đoàn 337, 327, 338 phần đông còn nguyên vẹn đang sắp xếp quân quanh thị xã TP Lạng Sơn. Ngày 27 tháng 2, Quân đoàn 2 – Binh đoàn Hương Giang đang làm trách nhiệm truy quét Khmer Đỏ tại Kampot, Kampong Som ( Campuchia ) cũng được lệnh cơ động gấp hàng loạt lực lượng về nước, tập trung sau sống lưng Quân đoàn 14. [ 82 ]Ngày 3 tháng 3, Quân đoàn 1 – Binh đoàn Quyết Thắng nhận lệnh cho Sư đoàn bộ binh 320B ( sau này đổi thành 390 – đoàn Đồng Bằng, gồm Trung đoàn bộ binh 27, 48, 64 và Trung đoàn pháo binh 54 ) được tăng cường Trung đoàn bộ binh 209 ( đoàn Sông Lô ) thuộc Sư đoàn bộ binh 312 ( đoàn Chiến Thắng ) và tiểu đoàn pháo tầm xa 130 mm của Lữ đoàn pháo binh 45 ( đoàn Tất Thắng ) cấp tốc hành quân lên TP Lạng Sơn .

Trung Quốc rút quân

Những tù binh Trung Quốc bị canh giữ bởi một nữ dân quân Nước TaTối ngày 4 tháng 3, Bộ Tư lệnh Quân đoàn 5 trải qua và khởi đầu triển khai phương án mở chiến dịch phản công. Cùng thời gian này lực lượng tăng cường của Quân đoàn 1 cũng đã hoàn tất tiến hành vào vị trí chiến đấu trên tuyến Chi Lăng – Đồng Mỏ – Hữu Kiên phía nam thị xã. Trung đoàn pháo binh 204 với 3 mạng lưới hệ thống ( 36 dàn phóng hỏa tiễn 40 nòng BM-21 ) đã tập trung và lấy thành phần chuẩn bị sẵn sàng khai hỏa. Quân đoàn 2 cũng triển khai chuyển quân thần tốc bằng cả đường thủy, đường đi bộ, đường tàu và đường không khởi đầu từ ngày 6 tháng 3, đến ngày 11 tháng 3 những đơn vị chức năng tiên phong của quân đoàn gồm Sư đoàn bộ binh 304 ( đoàn Vinh Quang ), Lữ đoàn pháo binh 164 ( đoàn Bến Hải ), Lữ đoàn phòng không 673, tiểu đoàn trinh thám … đã về tới Thành Phố Hà Nội .Các phi đội thuộc Trung đoàn không quân 917 ( đoàn Đồng Tháp ), 935 ( đoàn Đồng Nai ) và 937 ( đoàn Hậu Giang ) gồm 10 trực thăng UH-1, 3 máy bay thám thính U-17, 10 máy bay cường kích A-37, 10 máy bay tiêm kích bom F-5 lần lượt được tiến hành ở địa thế căn cứ Hòa Lạc, Kép, Bạch Mai và Nội Bài, cùng với những phi đội tiêm kích MiG-17, MiG-21 của Sư đoàn không quân 371 ( đoàn Thăng Long ) đặt trong trạng thái chuẩn bị sẵn sàng chiến đấu cao độ. Ở phía Nam, trực thăng và máy bay vận tải đường bộ của Trung đoàn không quân 916 ( đoàn Ba Vì ), 918 và Đoàn bay 919 Tổng cục Hàng không Dân dụng phối hợp với không quân Liên Xô vận chuyển Quân đoàn 2 ra Bắc. Đoàn bay 919 còn sử dụng máy bay vận tải đường bộ Il-14 ( có MiG-21 yểm hộ ) bay nhiều chuyến thả dù tiếp tế cho lực lượng vũ trang Nước Ta ở khu vực xã Canh Tân – Minh Khai, Thạch An ( Cao Bằng ) .Ngày 5 tháng 3 năm 1979, Nước Ta ra lệnh tổng động viên toàn nước. [ 84 ] Trưa cùng ngày, Bắc Kinh công bố đã ” triển khai xong tiềm năng cuộc chiến tranh “, ” thắng lợi ” và khởi đầu rút quân. Ngày hôm sau quân Trung Quốc rút về phía bắc sông Kỳ Cùng .

Ngày 6 tháng 3 năm 1979, Ban Bí thư Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam ra Chỉ thị số 69, nhận định về tình hình và đưa ra chủ trương trong điều kiện Trung Quốc rút quân. Chỉ thị này khẳng định: “Trong khi chấp nhận cho địch rút quân, chúng ta luôn luôn phải nâng cao cảnh giác, tăng cường quốc phòng, sẵn sàng giáng trả địch đích đáng, nếu chúng lật lọng, trở lại xâm lược nước ta lần nữa (…) Không được một chút mơ hồ nào đối với âm mưu cơ bản của bọn phản động Trung Quốc là thôn tính nước ta, khuất phục nhân dân ta (…) luôn luôn sẵn sàng chuẩn bị chiến đấu bảo vệ Tổ quốc, đập tan bọn xâm lược (…) cần giương cao chính nghĩa của ta, bảo vệ độc lập, tự do của Tổ quốc và bảo vệ hòa bình, xúc tiến việc hình thành mặt trận nhân dân thế giới ủng hộ, bảo vệ Việt Nam”.[18] Ngày 7 tháng 3, Việt Nam tuyên bố rằng để thể hiện “thiện chí hòa bình”, Việt Nam sẽ cho phép Trung Quốc rút quân.[85] Bộ Quốc phòng Việt Nam quyết định cho dừng chiến dịch phản công.

Mặc dù Trung Quốc công bố rút quân, chiến sự vẫn tiếp nối ở 1 số ít nơi. Dân thường Nước Ta vẫn liên tục bị giết, ví dụ điển hình như vụ thảm sát ngày 9 tháng 3 tại làng Tổng Chúp, xã Hưng Đạo, huyện Hòa An, Cao Bằng khiến 43 người thiệt mạng. [ 86 ] Trong thời hạn chuẩn bị sẵn sàng rút quân, Trung Quốc còn tàn phá một cách có mạng lưới hệ thống hàng loạt những khu công trình kiến thiết xây dựng, từ nhà dân hay cột điện, tại những thị xã, thị xã Sapa, Đồng Đăng, Lạng Sơn, … [ 86 ] Sư đoàn 337 của Nước Ta, lên tham chiến từ ngày 2 tháng 3 tại khu vực cầu Khánh Khê ở Thành Phố Lạng Sơn để chi viện cho những đơn vị chức năng đang chặn đánh quân Trung Quốc. Sư đoàn này đến nơi quá muộn để đổi khác cục diện trận đánh tại TP Lạng Sơn, nhưng đã cùng sư đoàn 338 tổ chức triển khai phản kích đánh vào quân Trung Quốc rút lui qua ngả Chi Mã. [ 87 ] Ngày 16 tháng 3 năm 1979, Trung Quốc công bố hoàn tất việc rút quân khỏi Nước Ta. [ 88 ]

Nước Ta phản kích

Phía Quân đội Nước Ta để trả đũa cũng đã phản kích đánh vào những thị xã, thị xã, huyện biên giới của Trung Quốc là Ma Lật Pha, Bằng Tường, Ninh Minh, Hà Khẩu và Đông Hưng. [ 89 ] Sau đó rút quân về biên giới để phòng thủ. [ 18 ] Ngày 1 tháng 3 năm 1979, AFP và Tân Hoa Xã đều xác nhận có một cuộc đột kích “ cảm tử ” vào phi trường Ninh Minh trong tỉnh Quảng Tây, cách xa biên giới 40 km .

Diễn biến tương quan

Chiến dịch dân vận của Trung Quốc

Theo truyền thống lịch sử, Trung Quốc tôn vinh việc tuyên truyền chính trị cho binh sĩ và dân chúng của mình về chính nghĩa của họ trong việc thiết yếu thực thi đại chiến trừng phạt Nước Ta. Ngay từ trước khi quân Trung Quốc vượt biên giới đánh vào Nước Ta, cả hai bên đã lớn tiếng cáo buộc nhau có những hành vi gây hấn trên tuyến biên giới. Theo phía Trung Quốc, quân Nước Ta đã thực thi hơn 1100 vụ xâm nhập trên biên giới. Đối lại, Nước Ta cho biết việc quân Trung Quốc triển khai khiêu khích diễn ra hàng ngày. [ 47 ] Cùng với việc quan hệ chính trị trở nên stress, số vụ xung đột vũ trang tại biên giới cũng tăng lên, từ khoảng chừng 100 vụ năm 1974 lên tới hơn 900 vụ năm 1976. [ 90 ] Việc Trung Quốc chiếm Hoàng Sa năm 1974 cũng như việc Nước Ta đưa quân tiếp quản Trường Sa cũng góp thêm phần khiến nguyên do sự không tương đồng giữa hai phía trở nên thâm thúy. [ 90 ]Trung Quốc tuyên truyền trong nhân dân rằng đây là đại chiến phản công chống Nước Ta để bảo vệ chủ quyền lãnh thổ vương quốc ; tuyên truyền với quân đội rằng chiến dịch quân sự chiến lược này được triển khai để trừng phạt nhà cầm quyền Nước Ta, đơn cử là ” bè lũ Lê Duẩn “, và rằng quân đội cần giành được sự ủng hộ của nhân dân Nước Ta. [ 91 ] Chiến dịch hoạt động quần chúng của Trung Quốc tỏ ra có hiệu quả với dân chúng và cán bộ Trung Quốc tại vùng biên, khiến họ hoàn toàn có thể kêu gọi hàng chục vạn dân công tham gia những hoạt động giải trí bảo vệ bảo mật an ninh và tiếp tế cho quân đội. Hiện tại sau 34 năm vẫn có tới trên 90 % người dân Trung Quốc ý niệm rằng, năm 1979 Quân đội Nhân dân Nước Ta đã vượt biên giới sang tiến công Trung Quốc và bắt buộc Trung Quốc phải tự vệ đánh trả, đại chiến 1979 chỉ là cuộc phản công trước sự xâm lược của Nước Ta. [ 92 ]Đối với dân thường Nước Ta, Trung Quốc bỏ ra nhiều sức lực lao động tuyên truyền lôi kéo người dân vùng biên, đặc biệt quan trọng là với những dân tộc thiểu số sống vắt qua biên giới hai nước như Tày, Nùng ( ở Trung Quốc gọi là dân tộc bản địa Choang ), Dao, H’Mông và những nhóm người thiểu số gốc Hoa. Kết quả là trong ngày đầu của đại chiến, có nơi, quân Trung Quốc đã được dẫn vòng qua đồn biên phòng tiến sâu vào đất Nước Ta mà không bị phát hiện. Phục vụ công tác làm việc dân vận tại những khu vực chiến sự, Trung Quốc còn xây dựng những đơn vị chức năng đặc biệt quan trọng mà trách nhiệm hầu hết là tổ chức triển khai cũng như kiểm tra hoạt động giải trí của những đội hoạt động quần chúng trong tổng thể những đơn vị chức năng quân. Theo đó, quân Trung Quốc tiến sang Nước Ta phải giảm tối thiểu những hành vi gây trộn lẫn, phiền hà đến dân chúng, tôn trọng phong tục tập quán, gia tài, phân phối gạo, muối, dầu thắp, thuốc chữa bệnh … cho dân cư địa phương. Chính sách này được một số ít đơn vị chức năng Trung Quốc ở vùng Lào Cai thực thi. [ 93 ]Tuy nhiên, quân Trung Quốc đã thực thi nhiều hành vi tàn phá hạ tầng, ngay cả sau khi đã công bố rút quân. Hầu hết những thị xã, thị xã mà Trung Quốc chiếm được đều bị tàn phá một cách có mạng lưới hệ thống. [ 94 ] Tại thị xã Cao Bằng, quân Trung Quốc dùng thuốc nổ phá sập bất kỳ khu công trình gì từ văn phòng đến bưu điện, từ bệnh viện đến trường học, từ chợ đến cầu. [ 94 ] Tại Đồng Đăng, quân Trung Quốc lấy đi tổng thể những gì hoàn toàn có thể mang theo, từ xe đạp điện cho đến thanh ray tàu hỏa, những gì không mang được đều bị đập phá. Tại thị xã Cam Đường trên bờ sông Hồng, cách biên giới khoảng chừng 10 km, ngoài việc tàn phá thị xã, quân Trung Quốc còn cho đốt cả mỏ apatit. [ 95 ]O’Dowd tổng kết là chủ trương dân vận của quân Trung Quốc tỏ ra không thành công xuất sắc so với dân cư Nước Ta. Ông lý giải rằng ” người Nước Ta rất yêu nước, thấm nhuần tư tưởng chính trị, giỏi chịu đựng, không dễ bị lung lạc, … ” [ 96 ] Ngoài ra, những hành vi tàn phá, giết chóc dân thường, cũng như ngược đãi tù binh của quân Trung Quốc đã gây hại cho nỗ lực dân vận của họ. [ 96 ] Những hoạt động giải trí này một phần là do binh lính Trung Quốc sang Nước Ta bị sốc vì sự quyết liệt, sức kháng cự của quân đội Nước Ta cũng như của dân địa phương, [ 97 ] một phần nằm trong những phá hoại có kế hoạch và tổ chức triển khai, ví dụ như tại thị xã TP Lạng Sơn. [ 98 ] Hoạt động lôi kéo người thiểu số tại biên giới của Trung Quốc cũng không đạt được hiệu quả mong đợi. Khi quân Trung Quốc từ quân khu Vân Nam rút về nước, toàn bộ những điệp viên và quân du kích người thiểu số mà họ kiến thiết xây dựng được khi chiếm đóng những khu vực biên giới trong thời hạn chiến dịch đều bị lực lượng bảo mật an ninh Nước Ta bắt giữ và xử tử. [ 99 ]Chiến tranh tâm ý của Trung Quốc với những lực lượng phòng thủ của Nước Ta cũng thất bại. Trong suốt đại chiến, không có đơn vị chức năng nào của Nước Ta không đánh trả kinh khủng quân Trung Quốc. Quân Trung Quốc ở đầu cuối cũng hiểu rằng ngoài việc sử dụng sức mạnh quân sự chiến lược, họ không có kỳ vọng giành thắng lợi trong cuộc chiến tranh tuyên truyền chính trị. [ 100 ]

Chiến dịch tương hỗ Nước Ta của Liên Xô

Vào năm 1979, trước việc Trung Quốc tiến công Nước Ta, Liên Xô đã chứng minh và khẳng định nhất quyết : Quân đội và nhân dân Xô Viết chuẩn bị sẵn sàng sử dụng những giải pháp ở đầu cuối để thực thi nghĩa vụ và trách nhiệm quốc tế của mình với liên minh Nước Ta. [ 101 ]

Ngày 18 tháng 2 năm 1979, Liên Xô ra tuyên bố ủng hộ cuộc chiến đấu của Việt Nam: “Nhân dân Việt Nam anh hùng, lại vừa trở thành nạn nhân của cuộc xâm lược hôm nay, có đủ khả năng để quật khởi cho chính họ một lần nữa, và hơn thế họ có những người bạn tin cậy được. Liên Xô sẽ nghiêm chỉnh tôn trọng những cam kết theo Hiệp ước Hữu nghị và Hợp tác giữa Liên bang Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Xô viết và Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam”.

Ý định bảo vệ Nước Ta của Liên Xô là rất là tráng lệ nhưng nếu cuộc tiến công của Trung Quốc vẫn nằm trong khoanh vùng phạm vi đối phó của Nước Ta thì Liên Xô sẽ không can thiệp quân sự chiến lược, chỉ khi Trung Quốc liên tục leo thang cuộc chiến tranh, ví dụ như uy hiếp TP.HN và TP. Hải Phòng, hoặc đồn trú lâu dài hơn trên những vùng đất chiếm được, thì Liên Xô mới tham gia xử lý xung đột. Mặc dù không có một công bố chính thức nào đưa ra, nhưng Nước Ta sẽ không nhờ Liên Xô can thiệp quân sự chiến lược trực tiếp, bởi truyền thống lịch sử lịch sử vẻ vang của Nước Ta chưa khi nào cầu viện bất kỳ nước nào giúp đánh đuổi ngoại xâm. Tinh thần tự tôn của Nước Ta là một yếu tố quan trọng khiến Liên Xô không can thiệp quân sự chiến lược nếu đại chiến vẫn nằm trong khoanh vùng phạm vi trấn áp được, họ sẽ chỉ can thiệp trực tiếp nếu Nước Ta không còn năng lực chống trả ( ví dụ như nếu Trung Quốc sử dụng vũ khí hạt nhân để diệt trừ chủ quyền lãnh thổ Nước Ta. [ 102 ] )Liên Xô đã phân phối cho Nước Ta 1 số ít thông tin quân sự chiến lược thu được từ vệ tinh trinh thám. Ngày 19 tháng 2 năm 1979, một nhóm những cố vấn quân sự chiến lược của Liên Xô do đại tướng Gennady Obaturov dẫn đầu tới Thành Phố Hà Nội .Ngay sau khi cuộc chiến tranh biên giới Trung – Việt bùng nổ, Liên Xô đã viện trợ khẩn cấp cho phòng không và lục quân Nước Ta. Trong quy trình tiến độ từ khi cuộc xung đột khởi đầu ( giữa tháng 2 ) đến cuối tháng 3 năm 1979, bằng đường thủy, Liên Xô đã tương hỗ cho Nước Ta 400 tổng hợp tên lửa phòng không vác vai SA-7 “ Strela-2M ”, 30 tổng hợp phòng không tự hành ZSU-23-4 Shilka, 50 máy bay tiêm kích MiG-21bis, 50 dàn phóng pháo phản lực 40 nòng cỡ 122 mm BM-21, hơn 100 cỗ pháo cao xạ, 800 súng chống tăng bộ binh. Trong thời hạn diễn ra xung đột, những tàu vận tải đường bộ Liên Xô và những nước Xã hội chủ nghĩa khác liên tục cập cảng Hải Phòng Đất Cảng để dỡ hàng quân sự chiến lược cho Nước Ta. Trong quá trình từ năm 1979 đến 1982, Liên Xô đã viện trợ 14 tổng hợp tên lửa phòng không S-75M “ Volga ” và 526 quả tên lửa V-755 ( B-755 ). Từ năm 1984 đến năm 1987, Liên Xô chuyển giao tiếp 14 biến thể tổng hợp tên lửa phòng không văn minh hơn là S-75M3 cùng 866 quả đạn V-759 ( B-759 ). Liên Xô cũng viện trợ 40 tổng hợp tên lửa S-125 “ Pechora ” và 1.788 quả tên lửa V-601 PD ( В-601ПД ) cùng trong quá trình nói trên. [ 103 ]Từ ngày 12 đến ngày 26 tháng 3, với mục tiêu tạo áp lực đè nén quân sự chiến lược lên Trung Quốc theo quyết định hành động của Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô, trên tổng thể những quân khu vùng biên giới phía Đông, trên chủ quyền lãnh thổ Mông Cổ và trên Thái Bình Dương đã thực thi cuộc diễn tập hiệp đồng quân binh chủng và diễn tập thủy quân có sử dụng đạn thật. Trong cuộc diễn tập lớn nhất lịch sử dân tộc quân sự chiến lược có sử dụng lực lượng của 20 sư đoàn binh chủng hợp thành và không quân với 200 nghìn quân nhân, 2.600 xe tăng, 900 máy bay và 80 chiến hạm. Kế hoạch diễn tập đã triển khai tổ chức triển khai những cụm nòng cốt không quân công kích trên những quân khu gần biên giới Trung Quốc .Sư đoàn đổ xô đường không từ Tula được luân chuyển vào khu vực Chita trên quãng đường dài 5.500 km bằng máy bay vận tải đường bộ quân sự chiến lược một đợt bay trong thời hạn 2 ngày. Các trung đoàn máy bay chiến đấu từ chủ quyền lãnh thổ của Ucraina và Belarusia được cơ động trực tiếp đường không đến những trường bay của Mông Cổ. Trên những vùng biển phía Đông và Nam Trung Quốc, gần 50 chiến hạm của Liên Xô, trong đó có 6 tàu ngầm, triển khai những hoạt động giải trí sẵn sàng chuẩn bị chiến đấu và hàng loạt triển khai diễn tập những hoạt động tác chiến nhằm mục đích hủy hoại lực lượng thủy quân đối phương. Riêng vùng biển Primorie triển khai diễn tập đổ xô đường thủy. [ 101 ]Trong tiến trình diễn tập, có những khoảng chừng thời hạn có tới 10 trung đoàn không quân tuyến 1 ( đội hình chiến đấu ) hoạt động giải trí. Các kíp bay đã bay tổng số 5.000 giờ, đã sử dụng tới 1.000 quả bom và tên lửa trong diễn tập bắn đạn thật. Những đợt diễn tập lớn nhất được thực thi tại Mông Cổ, với sự tham gia của 6 sư đoàn Bộ binh cơ giới và tăng-thiết giáp, 3 trong số những đơn vị chức năng được điều động từ Siberia và Zabaikalia. [ 104 ]Hai hoạt động giải trí trợ giúp quân sự chiến lược đáng kể nhất của Liên Xô là giúp tương hỗ luân chuyển hàng không quân đội Nước Ta từ biên giới Tây Nam về phía Bắc và tiến hành 1 số ít tàu chiến ngăn ngừa tàu Mỹ ở Biển Đông vào những tuần đầu tháng 3. Trong không đầy một tháng, Liên Xô đã triển khai cơ động 20 nghìn quân của Nước Ta, hơn 1.000 đơn vị chức năng trang thiết bị chiến đấu, 20 máy bay quân sự chiến lược và máy bay trực thăng, hơn 3 nghìn tấn vũ khí trang bị, đạn và cơ sở vật chất ship hàng cuộc chiến tranh từ Campuchia trở về miền Bắc Nước Ta. Trong quy trình tiến độ tiên phong của cuộc xung đột đến tháng 3 năm 1979, theo đường vận tải biển, Liên Xô đã chuyển đến Nước Ta hơn 400 xe tăng và xe thiết giáp, xe bộ binh cơ giới, 400 khẩu súng và súng cối, 50 tổng hợp pháo phản lực Grad BM-21, hơn 100 khẩu pháo phòng không, 400 tổng hợp tên lửa phòng không vác vai và hàng nghìn tên lửa, 800 súng chống tăng RPG-7, 20 máy bay tiêm kích. [ 101 ]

Trữ lượng xăng dầu tiêu hao trong thời gian thực hiện các hoạt động diễn tập và giúp đỡ Việt Nam, Bộ Quốc phòng Liên Xô đã phải mất hai năm để phục hồi lại dự trữ. Trong báo cáo tổng kết ghi nhận “Quân đội Liên bang Xô viết đã chứng minh được khả năng sẵn sàng chiến đấu cao nhất, đáp ứng được những yêu cầu tác chiến hiện đại và sẵn sàng hoàn thành nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc và thực hiện nghĩa vụ quốc tế”.[101]

Phản ứng quốc tế

Ngay khi cuộc chiến nổ ra, Hoa Kỳ tuyên bố giữ vị trí trung lập và kêu gọi “sự rút quân lập tức của Việt Nam khỏi Campuchia và Trung Quốc khỏi Việt Nam”,[74] nói rằng “việc Trung Quốc xâm lược Việt Nam là sự tiếp nối của việc Việt Nam xâm lược Campuchia”.[75] Nhưng theo đánh giá của Nayan Chanda, Hoa Kỳ đã là quốc gia phương Tây duy nhất gần như ủng hộ cuộc xâm lược Việt Nam của Trung Quốc; trái với lời lên án việc Việt Nam tiến đánh Khmer Đỏ là “một mối đe dọa cho hòa bình và ổn định trong khu vực”, tuyên bố của Mỹ về cuộc tấn công của Trung Quốc có hàm ý bào chữa rằng “việc Trung Quốc thâm nhập biên giới Việt Nam là kết quả của việc Việt Nam xâm lược Campuchia”.[105] Ngoài Hoa Kỳ thì đa số các quốc gia phương Tây phản đối mạnh mẽ hành động quân sự của phía Trung Quốc, sự cô lập này đã ảnh hưởng khá lớn tới chính sách ngoại giao bước đầu mở cửa của Bắc Kinh khi đó.[24]

Ngày 18 tháng 2, Chính phủ Liên Xô ra tuyên bố lên án Trung Quốc xâm lược Việt Nam: “Việc Trung Quốc tiến công xâm lược Việt Nam chứng tỏ một lần nữa rằng, Bắc Kinh có thái độ vô trách nhiệm biết nhường nào đối với vận mệnh của hòa bình và Ban Lãnh đạo Trung Quốc sử dụng vũ khí một cách tùy tiện, đầy tội ác biết nhường nào!… Những hành động xâm lược đó trái với những nguyên tắc của Liên Hợp Quốc, chà đạp thô bạo luật pháp quốc tế, càng vạch trần trước toàn thế giới chính sách bành trướng của Bắc Kinh ở Đông Nam Á”.[18] Liên Xô viện dẫn hiệp định ký với Việt Nam, thúc giục Trung Quốc “ngừng trước khi quá muộn” và đòi Trung Quốc rút quân lập tức và toàn bộ. Trong thời gian xảy ra cuộc chiến, Liên Xô đã lên án cuộc tấn công của Trung Quốc là “hành động man rợ bất chấp đạo lý của kẻ cướp”, đòi Trung Quốc lập tức chấm dứt “cuộc chiến tranh xâm lược”, và cảnh báo Trung Quốc về lòng trung thành của Liên Xô đối với Hiệp ước hữu nghị và hợp tác Liên Xô Việt Nam. Ngoài ra, Liên Xô không có hành động can thiệp quân sự mà chỉ hỗ trợ vận chuyển bằng hàng không, triển khai hải quân ngoài bờ biển Việt Nam[85] và tăng cường gửi cố vấn và chuyên gia quân sự sang Việt Nam nhằm tránh đổ vỡ quan hệ vốn đã căng thẳng với Trung Quốc.[24] Liên Xô cũng cảnh báo Trung Quốc về việc đặt các lực lượng vũ trang Xô Viết ở Siberia vào tình trạng sẵn sàng chiến đấu số 1 đồng thời cung cấp cho Việt Nam các thông tin quân sự thu được từ vệ tinh do thám. Bản thân chính quyền Hà Nội, vốn giữ chiến thuật phòng thủ trong cuộc chiến, cũng từ chối sự tham gia của các phi công Liên Xô vào các trận đánh.[84] Do không tham gia về quân sự, ngày 10 tháng 3, Liên Xô hứa sẽ tăng viện trợ quân sự cho Việt Nam.[85]

Đêm hôm Trung Quốc tuyên bố rút quân, Cuba cảnh báo Trung Quốc là nước này sẽ hỗ trợ Việt Nam, kể cả việc đưa quân đến nếu cần.[85] Sau khi biết tin Trung Quốc rút quân, nhật báo Pravda của Liên Xô cũng đưa ra bình luận rằng “Liên Xô hiểu được dã tâm của Bắc Kinh vì vậy đã không đáp lại những khiêu khích quân sự của Trung Quốc với mục đích duy nhất là làm leo thang căng thẳng giữa Liên Xô và Hoa Kỳ”.[24]

Tại Liên Hợp Quốc, tranh cãi kịch liệt xảy ra xung quanh vấn đề an ninh ở Đông Nam Á. Hai sự kiện Việt Nam đánh vào Campuchia lật đổ chế độ Khmer Đỏ và Trung Quốc đánh vào Việt Nam cùng được đưa ra bàn luận. Hội đồng Bảo an bị chia rẽ sâu sắc sau các cuộc họp vào các ngày cuối tháng 2.[106] Các nước ASEAN muốn tất cả các lực lượng quân sự nước ngoài rút quân về nước. Mỹ ủng hộ lập trường này. Liên Xô tuyên bố không ủng hộ bất cứ nghị quyết nào không lên án Trung Quốc và đòi Trung Quốc rút quân. Ngày 23 tháng 2, Liên Xô cùng Tiệp Khắc đưa dự thảo nghị quyết trong đó lên án Trung Quốc xâm lược, đòi Trung Quốc rút quân và bồi thường chiến tranh cho Việt Nam, và kêu gọi cấm vận vũ khí đối với Trung Quốc. Còn Trung Quốc thì chỉ trích Liên Xô “khuyến khích Việt Nam tấn công Trung Quốc và xâm lược Campuchia”. Ngày 24 tháng 2, Trung Quốc đưa dự thảo nghị quyết đòi Việt Nam “lập tức rút quân hoàn toàn khỏi Campuchia”. Cuối cùng, Liên Hợp Quốc không đi đến được một nghị quyết nào.[106]

Kết quả

Tuy Nước Ta và Trung Quốc đều công bố thắng lợi trong đại chiến nhưng cả hai bên đều phải chịu thiệt hại nặng nề về người và gia tài. [ 76 ] Cuộc chiến đặc biệt quan trọng để lại nhiều mối đe dọa lớn cho phía Nước Ta, đặc biệt quan trọng là nền kinh tế tài chính. Ngoài những thương vong về con người, tổn thất đơn cử về cơ sở vật chất hạ tầng ở 6 tỉnh biên giới bị tàn phá do trận chiến, Nước Ta còn phải gánh chịu nhiều khó khăn vất vả, thiệt hại do thái độ và chủ trương thù địch, vây hãm mà Trung Quốc và liên minh của Trung Quốc gây ra trên những mặt trận quân sự chiến lược, kinh tế tài chính, ngoại giao, …

Thương vong và thiệt hại

Tướng Ngũ Tu Quyền, Phó Tổng Tư lệnh Quân Giải phóng Trung Quốc, công bố rằng số quân Nước Ta bị chết và bị thương là 50.000, trong khi số lượng tương ứng của Trung Quốc là 20.000. [ 107 ] Một nguồn khác của Trung Quốc thống kê tổn thất của quân Trung Quốc là 8.531 chết và khoảng chừng 21.000 bị thương .Theo nhà sử học Gilles Férier thì có khoảng chừng 25.000 lính Trung Quốc thiệt mạng và gần 500 xe bọc thép hoặc pháo bị tàn phá, số lượng này phía Nước Ta cũng là gần tương tự như nhưng thấp hơn một chút ít. [ 108 ] [ 109 ] Russell D. Howard cho rằng quân Trung Quốc thương vong 60.000 người, trong đó số chết là 26.000, [ 110 ] một số ít nguồn khác cũng đồng ý chấp thuận với số lượng thương vong tối thiểu khoảng chừng 50.000 của phía Trung Quốc. [ 24 ] [ 111 ] Nguồn của King Chen nói rằng riêng tại những bệnh viện lớn ở Quảng Tây đã có tối thiểu 30.000 thương bệnh binh Trung Quốc. [ 107 ]

Tháng 4 năm 1979, báo Quân đội Nhân dân của Việt Nam ước lượng tổng thương vong của quân Trung Quốc là 62.500 người.[112] Phía Việt Nam có hàng nghìn dân thường chết và bị thương, theo tạp chí Time thì có khoảng dưới 10.000 lính Việt Nam thiệt mạng (con số này phía Trung Quốc là trên 20.000).[76] Phía Trung Quốc bắt được khoảng 1.600 tù binh trong tổng số hơn 50.000 quân Việt Nam tham chiến tại mặt trận Lào Cai, Cao Bằng, Lạng Sơn.[113]

Theo công bố của Nước Ta, hiệu quả chiến đấu của họ như sau :

• Mặt trận Lạng Sơn: diệt 19.000 lính Trung Quốc, phá hủy 76 xe tăng, xe thiết giáp và 52 xe quân sự, 95 khẩu pháo cối và giàn phóng hỏa tiễn, tiêu diệt và đánh thiệt hại nặng 3 trung đoàn, 4 tiểu đoàn (có hơi khác biệt so với ký sự Sư đoàn Sao Vàng). Về phía Việt Nam tại mặt trận này, sư đoàn 3 bị tổn thất khoảng 660 chết và 840 bị thương, sư đoàn 337 tổn thất khoảng 650 tử trận, sư đoàn 338 tổn thất khoảng 260 tử trận, sư đoàn 327 chưa có số liệu. 20 cá nhân và 14 đơn vị được phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân, Quân đoàn 5 được mang danh hiệu “Binh đoàn Chi Lăng”, Sư đoàn 337 được tặng danh hiệu “Sư đoàn Khánh Khê”.[114]
• Mặt trận Cao Bằng: diệt 18.000 lính Trung Quốc, phá hủy 134 xe tăng, thiết giáp và 23 xe quân sự, tiêu diệt và đánh thiệt hại nặng 7 tiểu đoàn. 5 cá nhân và 17 đơn vị đã được phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân. Sư đoàn 311 được mang danh hiệu “Sư đoàn Đông Khê”; Trung đoàn 567 được nhân dân địa phương tặng danh hiệu “Trung đoàn Khâu Chỉa”, “Trung đoàn Phục Hòa”.[114]
• Mặt trận Hoàng Liên Sơn (Lào Cai): diệt 11.500 lính Trung Quốc, phá hủy 66 xe tăng, thiết giáp và 189 xe quân sự, tiêu diệt và đánh thiệt hại nặng 4 tiểu đoàn. 12 cá nhân và 6 đơn vị được phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân.[115]
• Mặt trận Quảng Ninh, Lai Châu và Hà Tuyên (Hà Giang): diệt 14.000 lính Trung Quốc, phá hủy 4 xe tăng, thiết giáp, 6 xe quân sự, tiêu diệt và đánh thiệt hại nặng 3 tiểu đoàn. 11 cá nhân và 6 đơn vị chiến đấu trên hướng Lai Châu, 2 cá nhân và 5 đơn vị chiến đấu trên hướng Quảng Ninh, 1 cá nhân và 1 đơn vị công an biên phòng tại Hà Tuyên được phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân.

Theo nguồn của Trung Quốc, tại mặt trận Thành Phố Lạng Sơn, họ bị tổn thất 1.271 lính tử trận và 3.779 lính bị thương. [ 116 ] Tại mặt trận Tỉnh Lào Cai, họ bị tổn thất 7.886 lính ( gồm có 2.812 tử trận ). Chưa có thống kê cụ thể của Trung Quốc về thương vong tại mặt trận Cao Bằng, Đông Khê và Móng Cái .Cuộc chiến cũng đã gây ra những thiệt hại nặng nề về kinh tế tài chính cho Nước Ta : những thị xã Lạng Sơn, Cao Bằng, thị xã Cam Đường bị tiêu diệt trọn vẹn, 320 / 320 xã, 735 / 904 trường học, 428 / 430 bệnh viện, bệnh xá, 41/41 nông trường, 38/42 lâm trường, 81 xí nghiệp sản xuất, hầm mỏ và 80.000 ha hoa màu bị tàn phá, 400.000 gia súc bị giết và bị cướp. [ 108 ] Khoảng 50% trong số 3,5 triệu dân bị mất nhà cửa, gia tài và phương tiện đi lại sinh sống. Để được Liên Xô tăng cường viện trợ, từ 27 tháng 3 năm 1979, Nước Ta quyết định hành động cho tàu quân sự chiến lược Liên Xô đóng ở cảng Cam Ranh. [ 84 ] Về phía Trung Quốc, đại chiến ngắn ngày đã tiêu tốn của nước này khoảng chừng 1,3 tỷ USD và làm tác động ảnh hưởng lớn tới quy trình cải tổ kinh tế tài chính. [ 117 ]Về vĩnh viễn, đại chiến khởi đầu cho hơn 10 năm stress trong quan hệ và xung đột vũ trang dọc biên giới giữa hai vương quốc, buộc Nước Ta phải tiếp tục duy trì một lực lượng quân sự chiến lược khổng lồ dọc biên giới, gây hậu quả xấu đến nền kinh tế tài chính. Sinh hoạt và sản xuất của dân cư vùng biên giới bị ảnh hưởng tác động nghiêm trọng. Ngoài ra, nhiều cột mốc biên giới cũng bị quân Trung Quốc hủy hoại, gây khó khăn vất vả cho việc hoạch định biên giới sau này .

Đánh giá

Cả Nước Ta và Trung Quốc đều công bố thắng lợi .

• Phía Việt Nam: Lời nói đầu Hiến pháp Việt Nam năm 1980 khẳng định “Vừa trải qua ba mươi năm chiến tranh giải phóng, đồng bào ta thiết tha mong muốn có hoà bình để xây dựng Tổ quốc, nhưng lại phải đương đầu với bọn bá quyền Trung Quốc xâm lược cùng bè lũ tay sai của chúng ở Cam-pu-chia. Phát huy truyền thống vẻ vang của dân tộc, quân và dân ta đã giành được thắng lợi oanh liệt trong hai cuộc chiến tranh bảo vệ Tổ quốc chống bọn phản động Cam-pu-chia ở biên giới Tây Nam và chống bọn bá quyền Trung Quốc ở biên giới phía Bắc, bảo vệ độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của mình”.[118]
• Phía Trung Quốc: Đặng Tiểu Bình khẳng định mặc dù có nhiều thất bại về quân sự nhưng Trung Quốc “đã đạt được chiến thắng về chính trị và chiến thắng chung cuộc”. Ông còn khẳng định quân Trung Quốc “đã có thể tiến thẳng tới Hà Nội nếu muốn”. Quan điểm ít phổ biến hơn là của Trần Vân (Phó Thủ tướng, một trong 5 nhân vật quan trọng nhất của Đảng Cộng sản Trung Quốc, cùng với Mao Trạch Đông, Lưu Thiếu Kỳ, Chu Ân Lai và Chu Đức) cho rằng việc chiếm được Hà Nội không phục vụ được mục đích gì cả, cuộc chiến sẽ có chi phí nặng nề quá sức chịu đựng nếu kéo dài thêm 6 tháng nữa, và vì lý do tài chính không nên lặp lại một cuộc chiến không phân thắng bại như vậy.[107]

Trong bài phát biểu của Đặng Tiểu Bình tại hội nghị quân chính nội bộ ngày 16 tháng 4 năm 1979 (sau khi rút quân về nước 1 tháng), Đặng Tiểu Bình chỉ trích gay gắt các quan chức chính quyền và các lãnh đạo quân đội về những sai lầm trong chiến dịch: “Đánh lần này vũ khí, quân số đều gấp mấy lần Việt Nam. Chiến đấu ở Cao Bằng chí ít là 5 đánh 1, 6 đánh 1. Chiến đấu ở Lạng Sơn, Lào Cai cũng đều gấp mấy lần, thậm chí 6 đánh 1, 7 đánh 1…” nhưng “…thương vong của chúng ta gấp 4 lần so với Việt Nam. Thần thoại của chúng ta đã bị hủy diệt” (ý nói về uy thế của Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc).[119]

Tướng Trương Chấn – Chủ nhiệm Tổng bộ Hậu cần – nhớ lại rằng yếu tố tồi tệ nhất gặp phải trong quá trình Trung Quốc chuẩn bị sẵn sàng chiến đấu là sự thiếu đạn dược và chất lượng kém. Kiểm tra khởi đầu cho thấy rằng không ít đạn pháo xịt và 1/3 số lựu đạn lép. Trong đại chiến, trung bình mỗi ngày quân Trung Quốc tiêu thụ đạn dược và nguyên vật liệu là 700 tấn cho mỗi loại. Tính tổng số cả đại chiến, Trung Quốc đã sử dụng tới 1,06 triệu quả đạn pháo, 23,8 ngàn tấn đạn, 55 triệu viên đạn cá thể và nhiều loại trang bị cá thể. Với một số lượng đáng kể những thiết bị kỹ thuật quân sự chiến lược, Trung Quốc bị thiếu kỹ sư bảo dưỡng. Do thiếu xe vận tải đường bộ và đường sá kém, Trung Quốc phải kêu gọi hàng chục vạn dân công nhưng vẫn không luân chuyển kịp sản phẩm & hàng hóa, mạng lưới hệ thống cung ứng luôn trong thực trạng quá tải, làm giảm đáng kể hiệu suất cao chiến đấu của binh lính và vũ khí trên mặt trận. [ 120 ]

Henry Kissinger đánh giá về cuộc chiến tranh này: “Yếu tố ý thức hệ đã biến mất khỏi xung đột. Các trung tâm quyền lực của phong trào cộng sản cuối cùng đã tiến hành chiến tranh giành thế cân bằng quyền lực không phải căn cứ vào ý thức hệ mà hoàn toàn xuất phát từ lợi ích dân tộc”.[18]

Theo nhìn nhận của tác giả King C. Chen, [ 107 ] quân Trung Quốc có lẽ rằng đã đạt được 50 – 55 % những tiềm năng có số lượng giới hạn của mình. [ 121 ] Bên cạnh thành công xuất sắc trong việc bám theo được khá sát những kế hoạch tiến quân và rút quân, [ 121 ] quân Trung Quốc đã không đạt được tác dụng như những tiềm năng đã công bố : họ đã không tàn phá được sư đoàn nào của Nước Ta ; không chấm hết được xung đột có vũ trang tại vùng biên giới ; không buộc được Nước Ta rút quân khỏi Campuchia ; [ 122 ] không gây được ảnh hưởng tác động lên cơ quan chính phủ Nước Ta trong yếu tố Hoa kiều. [ 123 ]Điểm yếu của quân Trung Quốc là vũ khí và phương tiện đi lại lỗi thời. Ngoài ra, họ nhìn nhận thấp sức mạnh quân sự chiến lược của Nước Ta. Cuối tháng 12 năm 1978, Thứ trưởng Bộ Quốc phòng Trung Quốc Túc Dụ báo cáo giải trình tại Kì họp thứ ba của Đảng Cộng sản Trung Quốc rằng chỉ cần dùng một phần lực lượng của những quân khu Quảng Châu Trung Quốc và Côn Minh là đủ để đánh chiếm Thành Phố Hà Nội trong vòng 1 tuần. Trong trong thực tiễn, quân Trung Quốc đã cần tới 16 ngày với 10 sư đoàn từ 6 quân khu ( lực lượng bằng tổng hai quân khu Quảng Châu Trung Quốc và Côn Minh ) để đánh chiếm thị xã Lạng Sơn, một thị xã chỉ cách biên giới 15 km và còn cách xa TP.HN tới 135 km. Trung bình mỗi ngày quân Trung Quốc chỉ tiến được 0,9 km và họ đã mất 16 ngày chỉ để chiếm được 1/10 quãng đường tới Thành Phố Hà Nội. [ 124 ] Sự thiếu kinh nghiệm tay nghề chiến đấu và niềm tin kém cũng nằm trong những điểm yếu của quân Trung Quốc. [ 122 ]

Về quân sự, tác giả Edward C. O’Dowd[125] đánh giá rằng quân Trung Quốc đã thể hiện trình độ chiến đấu kém trong cuộc chiến. Tại Lạng Sơn, 2 quân đoàn Trung Quốc đã bị một trung đoàn Việt Nam cầm chân trong 1 tuần, một quân đoàn khác cần đến 10 ngày để lấy Lào Cai và Cam Đường – hai đô thị cách biên giới không đến 15 km. Trung Quốc chiếm Cao Bằng vất vả đến mức cần ít nhất 2 quân đoàn để tiếp tục tấn công một thị xã mà Trung Quốc tuyên bố đã chiếm được. Tại Quảng Ninh, một trung đội Việt Nam đã cầm chân 5 tiếng đồng hồ một trung đoàn Trung Quốc đang trên đường chiếm núi Cao Ba Lanh giáp biên giới, gây thương vong cho 360 trong quân số 2.800 của trung đoàn này. Những tổn thất nhân mạng như vậy lặp lại trên toàn mặt trận và đem lại ít hiệu quả. Quân Trung Quốc đã không sử dụng được số quân đông một cách hiệu quả bằng các chiến thuật thích hợp và do đó không thể đạt được tốc độ hành binh như mong muốn của chiến lược “đánh nhanh thắng nhanh”. Đây là hậu quả của sự lạc hậu về chiến thuật tác chiến của quân đội Trung Quốc vốn gần như không được cải thiện kể từ sau chiến thuật biển người ở chiến tranh Triều Tiên những năm 1950. Thất bại về mặt chiến thuật đã buộc Quân ủy Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc đẩy mạnh quá trình hiện đại hóa quân đội nước này.[84]

Trên phương diện quan hệ quốc tế, cuộc chiến Việt – Trung cho thấy rằng Trung Quốc, với sự ủng hộ từ phía Hoa Kỳ, sẵn sàng can thiệp quân sự vào Việt Nam – một quốc gia cộng sản từng là đồng minh trong nhiều năm. Kết quả chiến tranh cũng cho thấy Việt Nam đủ sức chống lại sự can thiệp quân sự đó mà không phải điều động quân chủ lực từ biên giới Tây Nam và miền Nam Việt Nam. Những sự kiện từ cuộc chiến cho thấy mối quan hệ ngoại giao phức tạp Liên Xô – Trung Quốc – Việt Nam với kết quả là Trung Quốc không thể tung toàn bộ lực lượng vào cuộc chiến nhằm “dạy cho Việt Nam một bài học” vì chịu sức ép từ phía Liên Xô, đồng thời Liên Xô cũng không sẵn sàng tung quân đội vào tham chiến bảo vệ đồng minh mà chỉ tập trung viện trợ kinh tế, quân sự. Điều này đã khiến cho rất nhiều người Việt Nam sau đó nghi ngờ về đồng minh Liên Xô cũng như đối với Liên Xô thật sự là một sự thất bại về uy tín.[126] Kết quả cuộc chiến cũng cho thấy Trung Quốc bất lực trong việc hỗ trợ đồng minh Khmer Đỏ trong cuộc chiến với Việt Nam và thất bại trong việc điều chỉnh quan hệ ngoại giao để tăng cường ảnh hưởng ở khu vực Đông Nam Á.[24][111]

Nhiều quan điểm khác cho rằng Trung Quốc đã thất bại về quân sự chiến lược nhưng lại đạt được 1 số ít thành công xuất sắc về kế hoạch, trong đó có việc chứng tỏ cho những nước Khu vực Đông Nam Á rằng họ chuẩn bị sẵn sàng dùng vũ lực nếu vị thế và uy lực của mình bị thử thách. [ 50 ]

Tiến sĩ Trương Hiểu Minh (Xiaoming Zhang), từ trường Cao đẳng Chiến tranh Hàng không, Hoa Kỳ, là tác giả cuốn sách Deng Xiaoping’s Long War: The Military Conflict between China and Vietnam 1979 – 1991 ra mắt năm 2015, đánh giá “Đối với Đặng, dạy Việt Nam “bài học” là thông điệp không chỉ gửi cho Việt Nam mà cả cho Liên Xô, Mỹ và các nước phương Tây. Phản ứng của Việt Nam trước cuộc xâm lược là phòng thủ biên giới phía bắc, tiếp tục chính sách thù địch với Trung Quốc, dựa vào Liên Xô để có hỗ trợ tài chính và kinh tế. Để đáp lại, Mỹ và phương Tây từ năm 1979 có vẻ quan tâm hơn việc cung cấp hỗ trợ tài chính và công nghệ giúp Trung Quốc cải cách kinh tế. Mỹ không còn nghĩ Trung Quốc là đe dọa, tuy chưa phải là đồng minh. Vì thế Mỹ có thể dốc toàn lực để đánh bại Liên Xô trong thập niên cuối cùng của Chiến tranh Lạnh. Bên trong Trung Quốc, Đặng không chỉ củng cố được quyền lực chính trị mà cũng thực hiện cả nghị trình cải tổ kinh tế. Liên Xô ở trong tình thế nhiều khó khăn trong thập niên cuối của Chiến tranh Lạnh. Vừa phải cạnh tranh với Mỹ trên toàn cầu, Moskva cũng đối diện thách thức của Trung Quốc ở châu Á. Từ góc nhìn chiến lược, cả Việt Nam và Liên Xô đều gặp khó khăn hơn Trung Quốc. Vì thế Liên Xô rốt cuộc nhận ra họ không thể tiếp tục hỗ trợ Việt Nam vào cuối thập niên 1980. Việt Nam phải tìm đến Trung Quốc, thừa nhận sai lầm chính sách từ năm 1978. Rốt cuộc, Trung Quốc đã vượt mặt Việt Nam cả về chính trị và chiến lược”.[49]

Báo Nhân dân trích lại quan điểm của một người nghiên cứu Chủ nghĩa Xã hội tại Campuchia khi đó: “Thế là rõ cả. Có người cách mạng nào trên thế giới đến nay còn phân vân những người lãnh đạo Trung Quốc có còn là cách mạng không? Tiến công Việt Nam, chúng nó vứt hết mọi mặt nạ giả dối, hiện ra nguyên hình là bọn đế quốc mới, bọn phản cách mạng, và cái chế độ Xã hội Chủ nghĩa của chúng chỉ là giả hiệu!” [127]

Hậu chiến

Khi quân Trung Quốc rút khỏi Việt Nam tháng 3 năm 1979, Trung Quốc tuyên bố họ không tham vọng dù “chỉ một tấc đất lãnh thổ Việt Nam”.[128] Trên thực tế, quân Trung Quốc chiếm đóng khoảng 60 km² lãnh thổ[129] có tranh chấp mà Việt Nam kiểm soát trước khi chiến sự nổ ra. Tại một số nơi như khu vực quanh Hữu Nghị Quan gần Lạng Sơn, quân Trung Quốc chiếm đóng các lãnh thổ không có giá trị quân sự nhưng có giá trị biểu tượng quan trọng. Tại các nơi khác, quân Trung Quốc chiếm giữ các vị trí chiến lược quân sự làm bàn đạp để từ đó có thể tiến đánh Việt Nam.[130]

Sau khi chiến tranh kết thúc, Việt Nam và Trung Quốc nối lại đàm phán về vấn đề biên giới. Cuộc đàm phán Việt – Trung lần ba diễn ra vào năm 1979 với hai vòng đàm phán. Trong vòng đàm phán thứ nhất phía Việt Nam cho rằng, trước hết cần vãn hồi hòa bình, tạo không khí thuận lợi để giải quyết những vấn đề khác. Đoàn Việt Nam đưa ra phương án ba điểm để giải quyết vấn đề biên giới: chấm dứt chiến sự, phi quân sự hóa biên giới; khôi phục giao thông, vận tải bình thường trên “cơ sở tôn trọng đường biên giới lịch sử mà các Hiệp định Trung – Pháp năm 1887 và 1895 đã thiết lập”. Phía Trung Quốc kiên quyết từ chối những đề nghị của Việt Nam, đưa ra đề nghị tám điểm của mình, bác bỏ việc phi quân sự hóa biên giới, đề nghị giải quyết các vấn đề lãnh thổ trên “cơ sở những công ước Trung – Pháp” chứ không phải trên cơ sở đường ranh giới thực tế do các Hiệp định đó đưa lại. Trung Quốc cũng đòi Việt Nam thừa nhận các quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa là “một bộ phận không thể tách rời của lãnh thổ Trung Quốc”; Việt Nam phải rút quân ra khỏi Trường Sa, thay đổi chính sách với Lào và Campuchia, giải quyết vấn đề Campuchia. Trung Quốc cũng yêu cầu Việt Nam nhận lại những người Hoa đã ra đi. Trong quan hệ với các nước khác: “Không bên nào sẽ tham gia bất cứ khối quân sự nào chống bên kia, cung cấp căn cứ quân sự hoặc dùng lãnh thổ và các căn cứ các nước khác chống lại phía bên kia”; “Việt Nam không tìm kiếm bá quyền ở Đông Dương hay ở bất cứ nơi nào” làm điều kiện để tiến hành thương lượng.[40]

Vòng đàm phán thứ hai được tổ chức tại Bắc Kinh từ ngày 8 tháng 6 năm 1979. Đoàn đại biểu Việt Nam đề nghị hai bên cam kết không tiến hành các hoạt động thám báo và trinh sát dưới mọi hình thức trên lãnh thổ của nhau; không tiến hành bất cứ hoạt động tiến công, khiêu khích vũ trang nào, không nổ súng từ lãnh thổ bên này sang bên kia, cả trên bộ, trên không, trên biển; không có bất cứ hành động gì uy hiếp an ninh của nhau. Việt Nam cũng đưa ra những quan điểm của mình về “chống bá quyền” với ba nội dung chính: Không bành trướng lãnh thổ dưới bất cứ hình thức nào, chấm dứt ngay việc chiếm đoạt đất đai của nước kia, không xâm lược, không dùng vũ lực để “trừng phạt” hoặc để “dạy bài học”; không can thiệp vào quan hệ của một nước với nước khác, không can thiệp vào công việc nội bộ của nước khác, không áp đặt tư tưởng, quan điểm, đường lối của mình cho nước khác; không liên minh với các thế lực phản động khác chống lại hòa bình, độc lập dân tộc. Trong vòng đàm phán này, Trung Quốc chủ yếu chỉ trích Việt Nam về việc “buộc” Trung Quốc phải thực hiện “chiến tranh tự vệ”, đề cập đến một số vấn đề liên quan đến quan hệ hai nước và lập trường tại khu vực, không tập trung giải quyết thực chất vấn đề biên giới. Đầu năm 1980, Trung Quốc đơn phương đình chỉ vòng ba, không nối lại đàm phán. Việt Nam liên tiếp gửi công hàm yêu cầu họp tiếp vòng ba, nhưng Trung Quốc làm ngơ. Trong những năm 1979–1982, Việt Nam nhiều lần đề nghị nối lại các cuộc đàm phán đã bị Trung Quốc đơn phương bỏ dở, nhưng Trung Quốc vẫn một mực khước từ.[40]

Từ tháng 3 năm 1979 đến hết tháng 9 năm 1983, Trung Quốc đã cho lực lượng vũ trang xâm nhập biên giới Nước Ta 48.974 vụ, trong đó xâm nhập biên giới trên bộ 7.322 vụ có nổ súng, khiêu khích ; xâm nhập vùng biển 28.967 vụ ; xâm nhập vùng trời biên giới 12.705 vụ ( với hơn 2000 tốp máy bay ). [ 40 ]Trung Quốc bắn pháo liên tục vào những vùng dân cư, liên tục lấn chiếm đất đai, xâm canh, xâm cư, chuyển dời, đập phá cột mốc, dựng bia, chôn mộ trong đất Nước Ta. Tính đến tháng 3 năm 1983, Trung Quốc còn chiếm giữ 89 điểm của Nước Ta. [ 40 ] Việc Trung Quốc chiếm đóng những chủ quyền lãnh thổ biên giới làm cho Nước Ta căm giận, và giữa hai phía nổ ra một loạt trận giao tranh nhằm mục đích giành quyền trấn áp những khu vực đó. Xung đột biên giới giữa Nước Ta và Trung Quốc vẫn tiếp nối cho đến năm 1988, lên cao vào những năm 1984 – 1985. [ 131 ] Trong tháng 5 – tháng 6 năm 1981, quân Trung Quốc mở cuộc tiến công vào đồi 400 ( mà Trung Quốc gọi là Pháp Tạp Sơn – 法卡山 ) ở huyện Cao Lộc, Lạng Sơn, [ 132 ] xa hơn về phía tây, quân Trung Quốc cũng vượt biên giới đánh vào những vị trí quanh đồi 1688 ở tỉnh Hà Tuyên. Giao tranh diễn ra rất là đẫm máu với hàng trăm người thuộc cả hai bên thiệt mạng. [ 133 ] Ngày 1 tháng 2 năm 1984, Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Trung Quốc Hồ Diệu Bang cùng đoàn cán bộ hạng sang đã đến thăm cao điểm 400 ( mà Trung Quốc đặt tên là Pakhason ) để động viên quân đội. [ 40 ] Tới năm 1984, quân Trung Quốc lại dùng nhiều tiểu đoàn mở những đợt tiến công lớn vào Lạng Sơn. Đặc biệt tại Hà Tuyên, trong tháng 4 – tháng 7 năm 1984, quân Trung Quốc đánh vào dải đồi thuộc huyện Vị Xuyên, tỉnh Hà Giang mà Trung Quốc gọi là Lão Sơn. Quân Trung Quốc chiếm một số ít ngọn đồi thuộc dải đồi này, giao tranh lê dài dằng dai, nhưng không có nơi nào quân Trung Quốc tiến vào chủ quyền lãnh thổ Nước Ta quá 5 km, dù quân đông hơn nhiều. [ 134 ]

Các nhà quan sát nước ngoài ghi nhận từ tháng 7 năm 1980 đến tháng 8 năm 1987, dọc biên giới Việt Nam – Trung Quốc đã xảy ra 6 cuộc xung đột vũ trang lớn vào các tháng 7 năm 1980, tháng 5 năm 1981, tháng 4 năm 1983, tháng 6 năm 1985, tháng 12 năm 1986 và tháng 1 năm 1987. Theo tuyên bố của Ngoại trưởng Trung Quốc Ngô Ngọc Khiêm trong buổi họp báo ở Singapore ngày 29 tháng 1 năm 1985, trong năm 1985, Trung Quốc đã điều thêm 8 sư đoàn bộ binh cùng gần 20 sư đoàn tại chỗ, áp sát biên giới Việt – Trung; đồng thời, triển khai hơn 650 máy bay chiến đấu, ném bom các sân bay gần biên giới. Còn theo báo Nhật Bản Sankei Shimbun ra ngày 14 tháng 1 năm 1985, Trung Quốc đã đưa số máy bay đến gần biên giới Việt – Trung lên gần 1.000 chiếc. Đài BBC ngày 6 tháng 2 năm 1985 cho biết: Trung Quốc có 400.000 quân đóng dọc biên giới Việt – Trung. Tạp chí Nghiên cứu vấn đề quốc tế của Trung Quốc số 2/1982 lý giải mục đích của việc bố trí một lực lượng lớn quân đội ở sát biên giới với Việt Nam “là để kìm giữ một phần binh lực của Việt Nam ở tuyến biên giới phía Bắc, do đó làm lợi cho cuộc chiến tranh chống xâm lược của nhân dân Campuchia”. Trung Quốc cũng thường xuyên khiêu khích vũ trang, lấn chiếm, phá hoại phòng tuyến bảo vệ biên giới, tung gián điệp, thám báo, biệt kích vào nội địa, kích động các dân tộc thiểu số dọc biên giới Việt – Trung ly khai, xây dựng cơ sở vũ trang, gây phỉ. Từ cuối năm 1980, Trung Quốc hỗ trợ FULRO và tàn quân Pol Pot, lập căn cứ ở Đông Bắc Campuchia, lập hành lang Tây Nguyên – Campuchia – Thái Lan.[40]

Trong những ngày 22 tháng 2 năm 1980, ngày 27 tháng 2 năm 1980 và ngày 2 tháng 3 năm 1980 tại vùng biển Tây Nam quần đảo Hoàng Sa, Hải quân Trung Quốc bắt giữ 1 số ít thuyền đánh cá của ngư dân hai tỉnh Quảng Nam – TP. Đà Nẵng và Nghĩa Bình, Nước Ta. Từ năm 1979 đến năm 1982 diễn ra những sự kiện đáng chú ý quan tâm như Tổng cục Hàng không Dân dụng Trung Quốc công bố một thông cáo pháp luật ” bốn vùng nguy khốn ” ở Tây Nam đảo Hải Nam, trong đó có vùng trời của quần đảo Hoàng Sa và buộc máy bay gia dụng của những nước khác phải bay qua đây vào những giờ do Trung Quốc pháp luật ; xây dựng lữ đoàn Hải quân tiên phong ở hòn đảo Hải Nam ( tháng 12 năm 1979 ) ; cho máy bay ném bom H-6 của Hải quân Trung Quốc triển khai cuộc tuần tra trên không tiên phong ở quần đảo Trường Sa ( 1 năm 1980 ) ; năm 1982, Tổng Tham mưu trưởng Quân đội Nhân dân Trung Quốc Dương Đắc Chí viếng thăm quần đảo Hoàng Sa và tàu thủy quân của Trung Quốc, Nước Ta đã đụng độ ở ngoài khơi quần đảo Hoàng Sa. [ 40 ]Ngày 15 tháng 4 năm 1987, Trung Quốc đã ra công bố lên án quân đội Nước Ta chiếm đóng hòn đảo đá Ba Tiêu thuộc quần đảo Trường Sa. Trung Quốc cho rằng mục tiêu của Nước Ta khi tiến hành quân đội một cách phạm pháp ở hòn đảo Ba Tiêu là để chiếm hữu thềm lục địa gần đó và mở đường cho việc khai thác dầu trong tương lai. Trung Quốc nhu yếu Nước Ta rút khỏi Ba Tiêu và 9 hòn hòn đảo khác, bảo lưu quyền tịch thu những hòn đảo này vào một thời gian thích hợp. Từ ngày 15 tháng 5 đến ngày 6 tháng 6 năm 1987, Hải quân Trung Quốc diễn tập lớn và tổ chức triển khai những cuộc điều tra và nghiên cứu hải dương học ở khu vực quần đảo Trường Sa. Tháng 1 năm 1988, một lực lượng lớn tàu chiến của Trung Quốc hoạt động giải trí lấn chiếm tại bãi đá Chữ Thập và Châu Viên, xây nhà, cắm cờ Trung Quốc trên hai hòn đảo này. Ngày 26 tháng 2 năm 1987, lực lượng của Trung Quốc đã đổ xô lên hai hòn đảo sinh vật biển trong quần đảo Trường Sa. Ngày 14 tháng 3 năm 1988 xảy ra Hải chiến Trường Sa giữa Nước Ta và Trung Quốc gần cụm hòn đảo Sinh Tồn, khiến 3 tàu vận tải đường bộ của Nước Ta bị bắn chìm, 20 người chết và 74 người khác bị mất tích. Trong năm 1988, Trung Quốc chiếm 6 điểm trên quần đảo Trường Sa, thiết kế xây dựng mạng lưới hệ thống nhà giàn. Tháng 5 năm 1988, tờ Nhật báo Quân đội Nhân dân thuộc quân đội Trung Quốc có bài viết, trong đó công bố : Hiện nay Hải quân Trung Quốc hoàn toàn có thể bảo vệ lãnh hải gần bờ Trung Quốc, cả chủ quyền lãnh thổ trên quần đảo Trường Sa và biển khơi xa lục địa hàng trăm hải lý. [ 40 ]Các ngày 17 và 23, 26 tháng 3 năm 1988, nhà nước Nước Ta đã liên tục gửi công hàm phản đối đến Bắc Kinh, đề xuất Trung Quốc cử đại diện thay mặt đàm phán, thương lượng để xử lý những sự không tương đồng tương quan đến quần đảo Trường Sa, cũng như những yếu tố tranh chấp khác về biên giới và quần đảo Hoàng Sa ; ý kiến đề nghị hai bên không dùng vũ lực và tránh mọi đụng độ để không làm tình hình xấu thêm. Nước Ta cũng thông tin cho Liên Hiệp Quốc về thực trạng tranh chấp giữa hai bên tuy nhiên phía Trung Quốc vẫn liên tục chiếm giữ những nơi đã chiếm được và khước từ thương lượng, giữ quan điểm về ” chủ quyền lãnh thổ không hề tranh cãi của mình so với quần đảo Nam Sa ( tức quần đảo Trường Sa ) “. [ 40 ]Ngày 13 tháng 4 năm 1988, Quốc hội Trung Quốc khóa VI đã phê chuẩn xây dựng Khu hành chính Hải Nam, có địa giới hành chính to lớn trên biển Đông, bao trùm cả hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa của Nước Ta. Tháng 4 năm 1988, Trung Quốc đặt lại tên cho những hòn đảo, đá, bãi cạn thuộc quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa và sáp nhập hai quần đảo vào địa phận Hải Nam – Trung Quốc. Từ tháng 1 năm 1989 đến tháng 9 năm 1990, Trung Quốc liên tục có những hành vi như : đặt bia chủ quyền lãnh thổ trên những hòn đảo đã chiếm được ; tập trận, khảo sát khoa học trong lãnh hải quần đảo Trường Sa. [ 40 ]Những năm 1982, 1983 và 1984, tại forum đàm phán thông thường hóa quan hệ Xô – Trung ở cấp Thứ trưởng Ngoại giao, Trung Quốc nêu yếu tố quân đội Nước Ta ở Campuchia, ý kiến đề nghị Liên Xô phải thôi thúc Nước Ta rút quân ra khỏi Campuchia, coi việc Liên Xô liên tục ủng hộ quân đội Nước Ta tại Campuchia là trở ngại lớn nhất cho việc thông thường hóa quan hệ Trung – Xô. [ 40 ]Cuộc chiến năm 1979 cho Trung Quốc thấy sự lỗi thời của vũ khí cũng như giải pháp mà quân đội nước này sử dụng, do đó, sau đại chiến là mở màn của một cuộc cải cách và hiện đại hóa mạnh so với Quân Giải phóng Trung Quốc, ngày này công cuộc hiện đại hóa này vẫn liên tục. [ 135 ] Ảnh hưởng trực tiếp hoàn toàn có thể thấy là ngân sách dành cho Quốc phòng của Trung Quốc tăng từ 15 % năm 1978 lên 18 % năm 1979. [ 136 ]Quan hệ xấu với Trung Quốc đã làm Nước Ta đã phải trả một cái giá rất đắt. [ 50 ] Việc Trung Quốc duy trì áp lực đè nén quân sự chiến lược tại vùng biên giới trong suốt mười năm sau đó buộc Nước Ta cũng phải duy trì lực lượng phòng thủ lớn ở biên giới và miền Bắc. [ 50 ] Cùng với việc bị sa lầy với chiến sự dai dẳng ở Campuchia mà Trung Quốc muốn lê dài, [ 137 ] Nước Ta bị cô lập trong mười năm đó trên trường quốc tế. [ 50 ] Nền kinh tế tài chính yếu kém và bị Mỹ cấm vận phải căng ra duy trì một lực lượng quân đội lớn, và phải phụ thuộc vào vào sự trợ giúp của Liên Xô. Sau năm 1979, tình hình kinh tế tài chính miền Bắc Nước Ta tệ hại đi rất nhiều so với thời kỳ trước đó. [ 50 ] Trong khi đó, Trung Quốc tăng trưởng mạnh từ năm 1978 do công cuộc cải tổ kinh tế tài chính của Đặng Tiểu Bình. 7 năm sau cuộc chiến tranh biên giới, Nước Ta mở màn thời kì Đổi Mới. Sau khi Liên Xô tan rã và Nước Ta rút quân khỏi Campuchia, đến năm 1992 quan hệ giữa hai nước chính thức được thông thường hóa .

Từ khi quan hệ ngoại giao giữa hai nước được cải thiện, cuộc chiến hầu như không còn được nhắc đến trong các phương tiện truyền thông đại chúng, không được nói đến trong sách giáo khoa lịch sử ở Trung Quốc[138] và một cách hạn chế tại sách giáo khoa của Việt Nam. Tại Trung Quốc, các phương tiện truyền thông gần như lãng quên nó, các tuyển tập bài hát không còn in các ca khúc nói về cuộc chiến, sách nghiên cứu viết về cuộc chiến bị từ chối xuất bản, đa số cựu chiến binh từng tham gia cuộc chiến không muốn nhắc đến nó.[138] Ở Việt Nam, một số ca khúc có nội dung về cuộc chiến, ví dụ “Chiến đấu vì độc lập tự do” của Phạm Tuyên, không còn được lưu hành trên các phương tiện truyền thông chính thống; đó là theo một thỏa thuận giữa Việt Nam và Trung Quốc nhằm bình thường hóa hoàn toàn quan hệ giữa hai nước.[139] Chính phủ Việt Nam để ý chặt chẽ các nội dung báo chí liên quan đến quan hệ Việt – Trung,[140] và báo chí hầu như không nhắc đến cuộc chiến. Theo giải thích của ông Dương Danh Dy, cựu Bí thư Thứ nhất Đại sứ quán Việt Nam tại Bắc Kinh, thì Việt Nam “không nói lại chuyện cũ là vì nghĩa lớn, chứ không phải vì chúng ta không có lý, không phải vì người Việt Nam sợ hãi hay chóng quên”.[23] Khi được hỏi về cuộc chiến từ 30 năm trước, Phát ngôn nhân Bộ Ngoại giao Trung Quốc nói rằng từ nhiều năm trước lãnh đạo hai nước đã “thỏa thuận gác lại quá khứ và mở ra tương lai”.[141] Năm 2014, nhân kỷ niệm 35 năm Chiến tranh biên giới Việt – Trung, nhiều báo tại Việt Nam có bài viết về đề tài này.[142][143][144][145]

Năm 2009, 30 năm sau đại chiến, Nước Ta và Trung Quốc hoàn thành xong việc cắm 1971 mốc phân định biên giới [ 146 ] sau khi hai chính phủ nước nhà ký kết hiệp định biên giới, kết thúc đàm phán về những khu vực tranh chấp dọc biên giới .

Tưởng niệm hàng năm

Trong hội nghị bàn về quy chế phối hợp giữa Mặt trận Tổ quốc và Chính phủ năm 2014, khi một số đại biểu đề cập tới cuộc chiến tranh biên giới phía Bắc, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã trả lời: “Đảng, Nhà nước không bao giờ quên công lao của đồng bào chiến đấu, hy sinh để giành thắng lợi trong cuộc chiến chống xâm lược ngày 17/2/1979”. Thủ tướng cho biết, tất cả chiến sĩ hy sinh đều nằm ở nghĩa trang, được nhang khói và nhấn mạnh: “Chúng ta làm gì cũng phải tính lợi ích cao nhất của đất nước”.[147]
Chính sách cho cán bộ, chiến sĩ tham gia bảo vệ biên giới phía Bắc được hưởng theo Quyết định số 62/2011/QĐ-TTg, năm 2011 của Thủ tướng và Nghị định 23/2012/NĐ-CP của Chính phủ.[148][149][150]

Tiếp tục chuyến công tác làm việc tại những tỉnh biên giới phía Bắc, sáng 17/2/2016, quản trị nước Trương Tấn Sang cùng đoàn công tác làm việc Trung ương đã đến dâng hương tại nghĩa trang liệt sĩ huyện Trà Lĩnh – nơi yên nghỉ của hơn 300 liệt sĩ đã can đảm quyết tử ngay trong những ngày đầu nổ súng của đại chiến bảo vệ biên giới phía Bắc năm 1979. Để ghi nhớ công lao và bày tỏ tấm lòng biết ơn vô hạn đến những anh hùng liệt sĩ, quản trị nước Trương Tấn Sang và những thành viên trong đoàn đã thắp hương từng ngôi mộ. Hiện nay, Nghĩa trang huyện Trà Lĩnh được những đơn vị chức năng bộ đội biên phòng, chính quyền sở tại địa phương, thân nhân những liệt sĩ và những tổ chức triển khai xã hội như Đoàn Thanh niên, Phụ nữ, Cựu chiến binh tiếp tục chăm nom, hương khói. Một số tỉnh phía Bắc và Bộ Quốc phòng đang kiến thiết xây dựng đề án liên tục tìm kiếm và tuy tụ tro cốt những liệt sĩ trong những cuộc chiến đấu bảo vệ biên giới phía Bắc tiến trình 1979 – 1988. [ 151 ]Năm 2017, vài chục người tập trung chuyên sâu lại tại tượng đài vua Lý Thái Tổ ở Thành Phố Hà Nội để tưởng niệm Chiến tranh Biên giới Việt – Trung 1979 trong sự hiện hữu của rất đông công an, công an, bảo mật an ninh … Nhà cầm quyền đã dùng loa ý kiến đề nghị đám đông giải tán. [ 152 ] Theo báo điện tử Đài truyền hình BBC tiếng Việt, khoảng chừng một chục người, trong đó có những nhà hoạt động giải trí và văn nghệ sĩ, đã bị câu lưu trong lễ tưởng niệm đại chiến biên giới Việt – Trung 17/2/1979 tại TP. Hà Nội và Tp Hồ Chí Minh. Bên cạnh đó là cáo buộc đã xảy ra thực trạng phá đám, bắt cóc người trái pháp lý, phá rối những người đi tưởng niệm của những cơ quan bảo mật an ninh Nước Ta. [ 153 ] Theo website của Quốc hội Nước Ta, 1 số ít hoạt động giải trí tưởng niệm đã bị 1 số ít đối tượng người dùng xấu tận dụng để tổ chức triển khai biểu tình trái phép, gây rối trật tự. [ 154 ] Cũng trong ngày 17/02/2017, đoàn Cựu chiến binh Thành Phố Hà Nội từng tham chiến ở mặt trận phía Bắc do Trung tướng Nguyễn Như Hoạt – Anh hùng Lực lượng vũ trang, nguyên Tư lệnh Quân khu Thủ đô, nguyên Sư đoàn trưởng Sư đoàn 3 – đứng vị trí số 1 đã lên tận Nghĩa trang Cao Lộc ( huyện Cao Lộc ), Nghĩa trang Hoàng Đồng ( thành phố Lạng Sơn ) để thắp hương và cầu nguyện cho những đồng đội đã quyết tử trong đại chiến. [ 155 ] Theo AP, không có hoạt động giải trí chính thức của chính phủ nước nhà ghi lại sự kiện này, nhưng thông tin về đại chiến đã được tường thuật thoáng đãng trong những phương tiện đi lại truyền thông online nhà nước. [ 152 ] Báo Asia Times cho rằng việc nhiều hãng tin Nước Ta, do nhà nước trấn áp, những năm gần đây nhắc lại cuộc chiến tranh biên giới năm 1979, cho đến giờ đây vẫn là một chủ đề cấm kỵ, hoàn toàn có thể là tín hiệu Đảng Cộng sản cầm quyền Nước Ta ở đầu cuối cũng đã thả lỏng sự kiểm duyệt tin tức về cuộc xung đột quân sự chiến lược này. [ 156 ]

Trong nghệ thuật và thẩm mỹ

Nước Ta

Chiến tranh biên giới phía Bắc năm 1979 đã được nhắc tới trong hai bộ phim Đất mẹ (1980) của đạo diễn Hải Ninh và Thị xã trong tầm tay (1982) của đạo diễn Đặng Nhật Minh.[157][158][159] Với câu chuyện về chuyến đi của một phóng viên lên Lạng Sơn tìm người yêu trong thời gian chiến tranh biên giới nổ ra, Thị xã trong tầm tay – tác phẩm đầu tay của đạo diễn Đặng Nhật Minh đ ã giành giải Bông sen vàng tại Liên hoan phim Việt Nam lần thứ 6, và nằm trong cụm tác phẩm của ông được trao Giải thưởng Hồ Chí Minh đợt III năm 2005.[159][160] Năm 1982, một bộ phim tài liệu với tựa đề “Hoa đưa hương nơi đất anh nằm” do Trường Thanh thực hiện để nói về nhà báo người Nhật Ysao Takano đã hy sinh ngày 7- tháng – năm979 trong thời gian đưa tin chiến tranh biên giới tại thị xã Lạng Sơn. Bộ phim này sau đó đã được đánh giá cao ở Nhật Bản.[161]

Trong thời gian chiến tranh biên giới 1979 nổ ra và những năm sau đó, hàng loạt bài hát Việt Nam về đề tài chiến tranh và bảo vệ tổ quốc cũng ra đời như Chiến đấu vì độc lập tự do của nhạc sĩ Phạm Tuyên, Lời tạm biệt lúc lên đường của nhạc sĩ Vũ Trọng Hối, Bốn mươi thế kỷ cùng ra trận của nhạc sĩ Hồng Đăng, Những đôi mắt mang hình viên đạn của nhạc sĩ Trần Tiến, Hát về anh của nhạc sĩ Thế Hiển.[139] Một trong các tác phẩm gây nhiều ấn tượng là “Về đây đồng đội ơi” của cựu binh Trương Quý Hải. Tác phẩm kể về tình cảm của người còn sống với những chiến sĩ Việt Nam đã hy sinh trong trận Vị Xuyên (1984).[162][163]

Về văn thơ có bài thơ Gửi em ở cuối sông Hồng của nhà thơ Dương Soái (sinh năm 1950) (sáng tác tháng 2/1979, nhạc sĩ Thuận Yến phổ nhạc năm 1980), Chiều biên giới em ơi! của nhà thơ Lò Ngân Sủn (1945–2013) (sáng tác năm 1980, được nhạc sĩ Trần Chung (1927–2002) phổ nhạc năm 1980 thành ca khúc Chiều biên giới), Hoa sim biên giới của nhà văn Đặng Ái (sinh năm 1948) (nhạc sĩ Minh Quang (sinh năm 1951, em trai nhà văn Đặng Ái) phổ nhạc năm 1984).

Về văn học có tiểu thuyết Đêm tháng Hai (1979) của Chu Lai và Chân dung người hàng xóm (1979) của Dương Thu Hương. Tiểu thuyết Mình và họ của nhà văn Nguyễn Bình Phương do Nhà Xuất bản Trẻ phát hành đã giành giải thưởng ở Hạng mục Văn xuôi. Tác phẩm này được thực hiện trong khoảng thời gian 2007–2010.[164] Một trong các tác phẩm nổi bật trong những năm đầu Thế kỷ XXI về chủ đề Chiến tranh biên giới phía Bắc là “Xác phàm” của nhà văn quân đội Nguyễn Đình Tú. Tác phẩm mô tả hình ảnh kiên cường của những người lính Việt Nam trên chiến trường. Đặc biệt, hình ảnh những người lính pháo binh ở Đồng Đăng, Lạng Sơn chiến đấu tới hơi thở cuối cùng đã gây nhiều ấn tượng cho người đọc.[165]

Ma chiến hữu, một tác phẩm đề cập đến lính Trung Quốc hy sinh trong cuộc chiến này, của nhà văn Mạc Ngôn, do Trần Trung Hỷ dịch, đã được in và phát hành tại Việt Nam năm 2009.[166] Trong tác phẩm, nhà văn Mạc Ngôn đã mô tả sự vô nghĩa của cuộc chiến tranh đối với Trung Quốc. Tác phẩm đã đặt ra một câu hỏi lớn đối với cái được gọi là “chủ nghĩa anh hùng của Trung Quốc”. Mạc Ngôn đã mô tả về tâm trạng bàng hoàng, cay đắng của hàng ngàn hồn ma lính Trung Quốc.[167]

Xây đài tưởng niệm và đặt tên đường

Bà Phạm Thị Hải Chuyền, Bộ trưởng Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội, trong một cuộc chuyện trò với báo Tuổi Trẻ đã tán đồng đề xuất của những Cựu chiến binh Sư đoàn 356, qua đề xuất kiến nghị đưa lên quản trị nước, về việc thiết kế xây dựng một đài tưởng niệm vinh danh những chiến sỹ đã hi sinh trong đại chiến chống Trung Quốc. [ 168 ]Một thành phố mới của khu đô thị mới Lào Cai – Cam Đường nằm trên đường N11 nối với quốc lộ Trần Hưng Đạo thuộc địa phận của phường Bắc Cường, thành phố Tỉnh Lào Cai được đặt theo tên liệt sĩ Quách Văn Rạng, Trung đội phó đồn Biên phòng 125 ( Lào Cai ) đã quyết tử trong trận chiến với quân Trung Quốc ngày 17/2/1979 .

Trung Quốc

Trung Quốc đại lục

• Khải hoàn giữa đêm khuya (凯旋在子夜 Khải hoàn tại tý dạ) Kịch truyền hình.
• Vòng hoa dưới núi cao (高山下的花环 Cao sơn hạ để hoa hoàn) Phim truyện.
• Đội biệt kích Hắc Báo (黑豹突击队 Hắc Báo đột kích đội) Kịch truyền hình.
• Phong thái nhuốm máu (血染的风采 Huyết nhiễm để phong thái) Ca khúc. Với nội dung ban đầu là tưởng niệm các binh sĩ Trung Quốc chết trong cuộc chiến, Phong thái nhuốm máu sau này lại được dùng rộng rãi để tưởng niệm những người đã chết trong Sự kiện Thiên An Môn.[169]
• Trăng rằm (十五的月亮 Thập ngũ để nguyệt lượng) Ca khúc.
• Xe thiết giáp 008 (铁甲008 Thiết giáp linh bát bát) Phim truyện.
• Tân binh Mã Cường (新兵马强 Tân binh Mã Cường) Phim truyện.
• Nhành hoa đẹp (花枝俏 Hoa chi tiếu) Phim truyện.
• Hàng động chớp nhoáng (闪电行动 Thiểm điện hành động) Phim truyện.
• Trận chiến ở núi Trường Bài (长排山之战 Trường Bái sơn để chiến) Phim truyện.
• Cây tương tư ở bãi mìn (雷场相思树 Lôi trường tương tư thụ) Phim truyện.
• Ma chiến hữu (战友重逢, viết năm 1992 của Mạc Ngôn). Tác phẩm có “cách nhìn khác về chủ nghĩa anh hùng” và nói đến “những điều ngớ ngẩn và phi lý” của cuộc chiến.[170]

Hồng Kông

Xem thêm: Bói Tình Yêu – Xem bói Tình Duyên ngày tháng năm sinh 2 bạn

Xem thêm

Chú thích

Tham khảo

• Nhà Xuất bản Quân đội Nhân dân (1980), Lịch sử Sư đoàn 3 Sao vàng.

Tiếng Pháp

Liên kết ngoài

Source: Thabet
Category: Phong thủy