Rùa Hoàn Kiếm – Wikipedia tiếng Việt

Rùa Hồ Gươm là một nhóm cá thể rùa lớn đã từng sống tại Hồ Gươm. Con cuối cùng sống ở Hồ Gươm đã chết vào ngày 19 tháng 1 năm 2016[3][4][5][6][7] Đây là những cá thể thuộc loài rùa mai mềm khổng lồ Rafetus swinhoei đặc biệt quý hiếm, năm 2020 trên thế giới người ta chỉ tìm thấy được 4 cá thể. Không những vậy rùa Hồ Gươm còn gắn liền với truyền thuyết về anh hùng dân tộc Lê Lợi trả gươm cho rùa thần sau khi đánh thắng giặc Minh. Vì vậy, rùa Hồ Gươm được coi là báu vật của Việt Nam, không chỉ về mặt bảo tồn sinh thái mà còn về tâm linh.

Hiện nay, rùa Hồ Hoàn Kiếm là loài rùa đặc biệt quan trọng quý và hiếm, được Sách đỏ quốc tế xếp vào hạng mục loài cực kỳ nguy cấp, năng lực tuyệt chủng là rất cao. Còn theo GLA rùa Hồ Hoàn Kiếm được xếp vào danh mục E5 ( Tuyệt chủng trong tự nhiên ). Năm 2020, trên quốc tế chỉ còn sót lại 4 thành viên được biết đến ( 1 ở Trung Quốc và 3 ở Nước Ta ). Ở những hồ ngoài Hồ Hoàn Kiếm, đã tìm ra 3 thành viên cùng loài với rùa Hồ Hoàn Kiếm nhưng chưa được xác nhận giới tính. Vào năm 2020, một thành viên trong đó đã được xác lập là thành viên cái. Ngoài ra, những nhà khoa học đang nỗ lực tìm kiếm những thành viên khác còn sống trong tự nhiên mà chưa được phát hiện. Điều này mang lại kỳ vọng Phục hồi lại giống rùa quý và hiếm này, nhưng triển vọng thành công xuất sắc còn phụ thuộc vào vào sự như mong muốn, cũng như những nỗ lực bảo tồn từ cơ quan chính phủ Nước Ta và Trung Quốc có thực sự quyết tâm hay không .

Có ý kiến cho rằng, không nên gọi Rùa Hồ Gươm là rùa, mà nên gọi là ba ba lớn hay giải. Trong tiếng Trung Quốc, loài này được gọi là ban miết hay lại đầu ngoan (ba ba chốc đầu) và loại rùa da trơn có vỏ mai mềm (miết, ngoan) này không được xếp vào hàng tứ linh của các loài Long, Lân, Quy, Phụng vì nó không phải là Quy về mặt danh xưng.[8] Tuy nhiên, về mặt khoa học thì “rùa”, “ba ba” hay “giải” chỉ là tên gọi dân gian ở Việt Nam, còn về danh pháp khoa học thì tất cả đều là những phân họ trong bộ Rùa, nên gọi tất cả đều là “rùa” là đúng về mặt khoa học.

Rùa Hồ Hoàn Kiếm[sửa|sửa mã nguồn]

Rùa Hồ Hoàn Kiếm có kích thước rất lớn, đầu tương đối nhỏ và rộng, mõm ngắn, tròn, vòi rất ngắn, lưng màu vàng lục có những đốm vàng, yếm bụng màu trắng nhạt. Mai rùa cứng chứ không mềm.

Theo di thể rùa chết vào thập niên 1960 hiện lưu giữ trong đền Khiêng hòm thì thành viên đó cân nặng 250 kg với chiều dài 2,1 m và chiều rộng 1,8 m. Cá thể ở Hồ Hoàn Kiếm mà thành phố Thành Phố Hà Nội bắt để chữa trị vết thương trên thân rùa hồi tháng 4 năm 2011 là giống cái, nặng 169 kg với chiều dài body toàn thân của Rùa là 185 cm ; chiều rộng mai là 99 cm, chiều dài đuôi là 35 cm. [ 9 ] [ 10 ]Cũng theo giả thuyết của PGS Lê Trần Bình, Rùa Hồ Hoàn Kiếm hoàn toàn có thể có nguồn gốc từ Lam Kinh, Thanh Hóa, cùng quê với vua Lê Lợi, và được vua Lê thả vào Hồ Hoàn Kiếm, vì trước đó không có thông tin gì về loài rùa lớn nào tại Thăng Long [ 11 ] Theo GS Lê Trần Bình, so sánh cho thấy mẫu DNA của rùa hồ Gươm giống rùa Quảng Phú – Thanh Hóa. [ 10 ]Năm 2010, có một thành viên rùa mai mềm thuộc loài khác ( đơn cử là ba ba Nam bộ ) với chiều dài 1,2 m nặng 52 kg chết ở Hồ Hoàn Kiếm và đã được TS. Vũ Ngọc Thành nguyên cán bộ khoa Sinh, ĐH Khoa học Tự nhiên TP.HN làm tiêu bản. [ 12 ]

Rùa ở hồ Đồng Mô và Xuân Khanh[sửa|sửa mã nguồn]

Rùa Đồng Mô, được cho là cùng loài với rùa Hồ Hoàn Kiếm, ảnh chụp năm 2008Một thành viên rùa bị bắt và thoát chết năm 2008 tại Đồng Mô, Hà Tây cũ, cũng được xem là đồng chủng với Rùa Hồ Gươm, [ 13 ] có chiều dài 90 cm, ngang 70 cm, cân nặng chừng 80 – 90 kg, mép màu vàng, đầu đốm rằn ri và mai màu xanh xám. [ 14 ] Ông Douglas Hendri, giám đốc Chương trình Bảo tồn rùa châu Á đã từng dựng lều trại tại bờ hồ, rồi đêm ngủ tại lều, ngày theo ngư dân đánh cá để tìm kiếm rùa. [ 14 ] Ông Douglas bullet khẳng định chắc chắn đã làm xét nghiệm DNA rùa Đồng Mô tại Viện Sinh thái Tài nguyên sinh vật và hiệu quả xét nghiệm cho thấy rùa Đồng Mô cùng loài với rùa Hồ Hoàn Kiếm, cùng loài Rafetus swinhoei với cả hai cá bộc lộ đang được nuôi dưỡng trong vườn thú ở Trung Quốc. [ 14 ] Tổ chức Bảo tồn vạn vật thiên nhiên Quốc tế ( CI ) cũng xác lập con rùa mai mềm lớn ở Đồng Mô thuộc loài Rùa Hoàn Kiếm. [ 15 ]Năm 2018, đã có ảnh chụp về một thành viên mới ở hồ Xuân Khanh, nâng tổng số thành viên còn sống sót được biết đến của loài này lên 3 thành viên .Năm 2020, có triển vọng tìm ra thêm một thành viên mới ở hồ Đồng Mô. Nếu thành viên này được khẳng định chắc chắn thì sẽ nâng tổng số thành viên còn sống sót được biết đến của loài này lên 4 thành viên, trong đó 3 thành viên ở Nước Ta và 1 thành viên ở Trung Quốc. Những phát hiện này mang lại nhiều thời cơ hơn cho công tác làm việc bảo tồn cho loài rùa quý và hiếm nhất quốc tế này .

Nguy cơ tuyệt chủng[sửa|sửa mã nguồn]

Loài rùa đặc biệt này từng được tìm thấy tại hầu hết khu vực thuộc đồng bằng sông Hồng. Tuy nhiên, các cá thể rùa lớn đã bị săn bắt mạnh mẽ trong suốt thập niên 1970 và 1980, cho đến tận những năm cuối của thập niên 1990. Rùa Hồ Gươm hiện chỉ tìm thấy 1 cá thể còn lại, thuộc diện động vật quý hiếm ở mức đặc biệt nguy cấp, cần được bảo vệ khẩn cấp với những nỗ lực cao nhất.

Theo lời của phó giáo sư Hà Đình Đức vào năm 2011, [ 16 ] rùa khổng lồ sống ở Hồ Hoàn Kiếm từng có 4 thành viên, đến nay tổng thể đều đã chết
Từ năm 2003, Chương trình bảo tồn rùa châu Á thực thi những cuộc tìm hiểu phỏng vấn tại nhiều khu vực thuộc 18 tỉnh miền Bắc Nước Ta để tìm kiếm những khu vực sông, hồ, và đất ngập nước những thành viên rùa còn lại. Trong quy trình khảo sát, nhóm điều tra và nghiên cứu đã tìm thấy mai và hộp sọ của 7 những thể rùa Hồ Hoàn Kiếm ( Rafetus swinhoei ) và một bức ảnh của một thành viên khác được người dân bắt được và chụp lạ .Tính đến năm 2020, chỉ còn 2 thành viên rùa Hồ Hoàn Kiếm được chứng minh và khẳng định là còn sống sót, 1 thành viên đực ở vườn thú Tô Châu ( Trung Quốc ) và 2 thành viên ở hồ Đồng Mô, ngoài những còn 1 thành viên ở hồ Xuân Khanh nhưng chưa được quan sát rõ. Chú rùa ở Đồng Mô là 1 thành viên cái và có năng lực sinh sản, nhưng nếu không tìm được con đực nào để ghép đôi sinh sản thì loài rùa Hồ Hoàn Kiếm sẽ bị tuyệt chủng .Do vậy, cần tăng trưởng sự hợp tác quốc tế giữa Nước Ta và Trung Quốc để thực thi nỗ lực bảo tồn xuyên vương quốc. Việc cấp bách lúc bấy giờ là liên tục khảo sát để xác lập bất kể thành viên, quần thể nào còn sót lại của loài rùa này ở Nước Ta và Trung Quốc. Chương trình trao đổi sinh sản cần được thức đẩy, tức là đưa thành viên từ Nước Ta đến Trung Quốc để ghép đôi hoặc ngược lại, hoặc dùng tinh trùng của thành viên đực để thụ tinh nhân tạo cho thành viên cái ( trong trường hợp không hề tìm ra thêm thành viên hoang dã nào còn sống sót ngoài tự nhiên ) .Ngay cả thành viên rùa Hồ Hoàn Kiếm ở Đồng Mô và Xuân Khanh cũng đang bị rình rập đe dọa. Tháng 11/2008, sau trận mưa ngập lớn tại TP.HN, chú rùa này bò ra khỏi hồ và đã bị người dân địa phương bắt được và suýt bị đem bán, rất may là đã được những nhà khoa học giải cứu kịp thời. Năm 2018, hồ Đồng Mô đã từng bị san lấp trái phép, rình rập đe dọa nghiêm trọng khu vực sinh sống của rùa [ 17 ] Ngoài ra, vì quyền lợi kinh tế tài chính, nhiều hoạt động giải trí đánh bắt cá thủy hải sản diễn ra ở hồ, nước trong hồ còn bị lấy để tưới cỏ sân gôn Đồng Mô, nước trộn lẫn thuốc bảo vệ thực vật ở sân gôn đã ngấm dần xuống lòng hồ, gây tàn phá hệ sinh thái trong hồ .

Năm 2017, Công ty URENCO 6 (đơn vị thành viên của Công ty TNHH MTV Môi trường Đô thị Hà Nội – URENCO) bị bắt quả tang đang xả thải trái phép ra hồ Xuân Khanh, làm phá hoại chất lượng môi trường nước nơi cá thể rùa Hoàn Kiếm sinh sống. Nguy cơ cá thể rùa Hoàn Kiếm ở hồ Xuân Khanh có thể bị bắt và vận chuyển trái phép cũng đang gia tăng. ừ ngày 17/9 tới ngày 4/10/2018, đội đánh cá thuộc Công ty TNHH xí nghiệp Thủy sản Suối Hai (đơn vị thầu khai thác thủy sản tại hồ Xuân Khanh) đã tiến hành đánh bắt cá trên hồ Xuân Khanh và tiếp tục sử dụng phương thức “đánh chuồng” có nguy cơ gây hại cho rùa Hoàn Kiếm. Tới ngày 29/10/2018, đội đánh cá lại tiếp tục sử dụng phương thức đánh bắt này để đánh bắt cá trên hồ. Ngày 23/10/2018, đoàn thanh tra thuộc Tổng cục Môi trường (Bộ Tài nguyên và Môi trường) đã phát hiện bãi rác Xuân Sơn xả trái phép nước rỉ rác chưa qua xử lý ra hồ cạnh Hợp tác xã Thành Công và chảy tràn ra hồ Xuân Khanh với lưu lượng khoảng 700m3/ngày.

Nếu những hành vi săn bắt, phá hoại môi trường sinh thái ở hồ Đồng Mô và Xuân Khanh không bị ngăn ngừa thì những con rùa Hồ Hoàn Kiếm còn lại ở đó cũng khó hoàn toàn có thể sống sót được lâu bền hơn, chứ chưa nói tới việc sinh sản duy trì nòi giống .

Ông Đoàn Văn Tiến, đang sinh sống và công tác tại Đồng Mô, thị xã Sơn Tây từng gửi đơn kêu gọi các cơ quan chức năng, chính quyền địa phương và các nhà khoa học sớm có biện pháp quyết liệt để giải cứu loài rùa Hồ Gươm. Theo ông Tiến, “nếu ở hồ Đồng Mô rùa mất đi là nỗi đau và hổ thẹn về trách nhiệm bảo vệ động vật quý hiếm của giới khoa học…”[18]

Tranh luận về số lượng thành viên và phân loài[sửa|sửa mã nguồn]

Rùa Hồ Hoàn Kiếm chậm rãi, hiền lành, thường sống ở những sông hồ sâu, nước chảy yếu. Khi trời nóng thường hay ngóc cổ lên khỏi mặt nước để thở. Mùa đông đôi lúc phơi nắng .

Rùa Hồ Gươm có thể là một loài rùa mới với danh pháp khoa học là Rafetus vietnamensis[cần dẫn nguồn] (đồng nghĩa: Rafetus leloii, rùa Lê Lợi[19]), thuộc họ Ba ba (Trionychidae) trong bộ Rùa (Testudines), lớp Sauropsida (Mặt thằn lằn).

Tuy nhiên, có sự tranh luận về sự phân loại này và theo một số chuyên gia quốc tế có uy tín, Rùa Hồ Gươm thuộc loài Rafetus swinhoei (Rùa mai mềm Thượng Hải), và tại thời điểm 20/1/2016, chỉ còn 3 cá thể còn sống.[20]

Hà Đình Đức (người định danh Rafetus leloii, năm 2000), Lê Trần Bình (Viện Công nghệ Sinh học, cùng ctv định danh Rafetus vietnamensis năm 2010)[8][21] và một số nhà khoa học Việt Nam cho rằng rùa Hồ Gươm là loài mới, chỉ có ở Việt Nam. Tuy nhiên các tài liệu khác lại cho rằng hoặc đó là một loài giải lớn với danh pháp Pelochelys bibroni (Sách đỏ Việt Nam năm 1992) hay Rafetus swinhoei.[22] Cũng theo trang web này thì người ta chỉ biết 4 cá thể R. swinhoei còn sống tại thời điểm năm 2010, trong đó một cá thể sống tại hồ Gươm (hồ Hoàn Kiếm) của Việt Nam, 1 tại hồ Đồng Mô (Hà Tây cũ) [13] và 2 cá thể kia tại Trung Quốc (1 tại Vườn thú Tô Châu, 1 tại Vườn thú Trường Sa). Hai cá thể khác bắt được tại Cá Cựu (tỉnh Vân Nam) đã chết gần đây bao gồm 1 tại Vườn thú Bắc Kinh chết năm 2005, 1 tại Vườn thú Thượng Hải chết cuối năm 2006. Ngoài ra hiện nay có nhiều lời kể về “giải khổng lồ” xuất hiện ở một số đầm phá dọc sông Hồng, nên còn hy vọng những cá thể khác vẫn tồn tại trong thiên nhiên.

Các tác giả Farkas B. và Webb R.G. vào năm 2003[23] cho rằng danh pháp R. leloii là một đơn vị phân loại không hợp lệ và chỉ là từ đồng nghĩa muộn của R. swinhoei. Mặc dù GS Lê Trần Bình chỉ ra sự khác biệt di truyền, cũng như sự khác biệt về hình thái, qua hình chụp.[21] Tuy nhiên, Farkas và đồng nghiệp trong năm 2010 đã lặp lại kết luận của họ năm 2003, cho là sự khác biệt giữa các mẫu vật có thể là do tuổi tác và trình tự, mẫu gen được sử dụng đã không bao giờ được gửi đến GenBank. Họ cũng chỉ trích việc GS Lê Trần Bình vi phạm Mã ICZN qua việc đổi tên các loài từ R. leloii thành R. vietnamensis là “không phù hợp”.[24]

Nhóm tác giả Le Đức Minh và Pritchard P. vào năm 2009[25] dựa trên phân tích dữ liệu DNA đã cho rằng sự khác biệt giữa DNA của những cá thể trong mẫu phân tích của Lê TB và ctv [1] với DNA của loài Rafetus swinhoei là không đủ để kết luận loài mới. Ông Douglas Hendri, giám đốc Chương trình Bảo tồn rùa châu Á, cán bộ Trung tâm Giáo dục thiên nhiên ENV đưa ra ý kiến rằng rùa Hồ Gươm thuộc loài Rafetus swinhoei và đưa ra khả năng duy trì bằng cách cho lai với rùa hồ Đồng Mô hoặc với rùa tại vườn thú Trung Quốc.[26] Rhodin et al. (2010)[27] vẫn coi rùa Hồ Gươm là R. swinhoei.

Tháng 4 năm 2011, một thành viên rùa Hồ Hoàn Kiếm đã được bắt để chữa bệnh và lấy mẫu gen để nghiên cứu và phân tích [ 28 ] [ 29 ] Bài báo nghiên cứu và phân tích gen năm 2013 của tác giả Lê Đức Minh, thuộc Trung tâm Nghiên cứu Tài nguyên và Môi trường ( CRES ), Đại học Quốc gia TP.HN đăng trên tạp chí Organisms biodiversity và Evolution chỉ ra những vật mẫu ghi nhận về loài rùa này gồm mẫu rùa Hoàn Kiếm ( mẫu lấy từ cụ rùa trong đợt cứu chữa năm 2011 ), mẫu rùa Đồng Mô, mẫu rùa tại Yên Bái, Phú Thọ, Ba Vì và 2 mẫu rùa bên Trung Quốc đều cùng loài và là loài Rafetus swinhoei. Sự độc lạ về gen ở những vật mẫu này là rất nhỏ, không đủ địa thế căn cứ để phân loại ra loài mới .

Truyền thuyết và vai trò văn hóa truyền thống[sửa|sửa mã nguồn]

Rùa Hồ Hoàn Kiếm nổi lên mặt nước ( 2011 )Rùa Hồ Hoàn Kiếm gắn liền với truyền thuyết thần thoại Lê Lợi trả gươm thần Thuận Thiên cho thần rùa thần Kim Quy. Ngay địa điểm của hồ cũng địa thế căn cứ trên truyền tích đó vào đầu thời nhà Hậu Lê. Truyền thuyết thần Kim Quy còn đi ngược dòng lịch sử dân tộc của người Việt xa hơn nữa với chuyện thần Kim Quy giúp An Dương Vương xây thành Cổ Loa và khuyến mãi ngay nhà vua cái móng để làm lẫy nỏ chống quân của Triệu Đà .

Vào thế kỷ XX một số tác phẩm văn học Việt Nam lấy rùa Hồ Gươm làm đề tài. Trong đó có truyện Thần Tháp Rùa của Vũ Khắc Khoan và Rùa Hồ Gươm của Nguyễn Dậu (Trương Mẫn Song).

Người Việt Nam vẫn thường gọi rùa khổng lồ sống ở Hồ Gươm là “Cụ” với hàm ý tôn kính, và đây cũng là biểu tượng gắn liền với truyền thuyết Gươm thần và lịch sử giữ nước, là phần tâm linh đáng trân trọng.[30]

Tuy nhiên, theo PGS – tiến sỹ Trần Lâm Biền thì không nên gọi là ” Cụ ” vì đây là 1 sinh vật bằng xương thịt, cần bảo tồn khẩn cấp chứ không phải là thần thánh bất tử trong thần thoại cổ xưa. [ 31 ]

Bảo vệ môi trường tự nhiên[sửa|sửa mã nguồn]

Vì giá trị văn hóa truyền thống của rùa Hồ Hoàn Kiếm, tháng 6 năm 2009 công ty Herbst Umwelttechnik GmbH của Đức được phó thác việc khảo nghiệm hút bớt lớp bùn sâu lắng ở đáy hồ để khơi lòng hồ, giảm lượng độc chất ứ đọng sau bao nhiêu năm ô nhiễm hầu bảo vệ thiên nhiên và môi trường cho rùa Hồ Hoàn Kiếm. Dự án với ngân sách 2,8 triệu Mỹ kim hoàn tất trước năm 2010, cũng là 1000 năm tuổi của Thăng Long. [ 32 ]

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

Source: Thabet
Category: Phong thủy